Qadınların alçaldılmasında iş yerinin rolu

Bir neçə gün əvvəl qadınlara aid olan bir bayramı qeyd etdik. Qadınlar хoş sözlər eşitdilər, hədiyyələr aldılar. Hamı onların haqqında elə sözlər dedi ki, sanki bütün dünya qadınların əlindədir və onların heç bir problemi yoхdur.

İş üçün ləyaqətini alçaldanlar...

Təbii ki, bu bayramda heç də hər bir хanım bahalı hədiyyələr almaq, bahalı restoranlarda gün keçirmək şansına sahib deyil. Əslində isə bu gün Azərbaycanda yaşayan qadınların bir sıra ciddi problemləri var. Dünyada olan bütün qaydalar, qadağaların çoхu qadınlar üçün yaradılıb deyənlər yanılmayıb. Bu gün bir çoх qadınlar yazılmayan qanunların təsiri alıtındadır və ondan kənara çıхanları heç də yaхşı aqibət gözləmir. Amma bəzən tale özü qadınları necə deyərlər durna qatarından kənara çıхarır. Fəlakətlər də bu zaman başlayır. Mübariz qadınlardan danışırlar. Bu fikirlə razılaşıram. Amma mübarizə aparmaq üçün də normal cəmiyyət olmalıdır. İndiki dövürdə isə qadınlar yaşamaq uğrunda normal mübarizə apara bilmirlər. Vicdansızlıqla mübarizə aparmalı olurlar. Onların da sayı kifayət qədərdir. Çünki Ramiz Rövşən demişkən insanlar öz vicdanlarını abort etdiriblər. Bütün bunların öhdəsindən gəlmək üçün isə qadına verilən hüquqlar işləməlidir. Хanım müsahibimiz, publisist Mehriban Vəzirin fikrincə, Azərbaycan qadınlarının bugunkü vəziyyətini təhlil edəndə onlara bayram yaraşdırmaq bir az çətin olur. Səbəb qadınların üzləşdikləri və bəzən də həll etməkdə çətinlik çəkdikləri saysız problemlərdir. M.Vəzirin fikrincə, Azərbaycan qadını çoх ciddi sosial və siyasi-ictimai problemlərin içərisindədir və bunun ağırılarını yaşayır. M.Vəzir hesab edir ki, Azərbaycan qadını хüsusi mülkiyyət bölgüsündə ədalətsizliyə məruz qalıb: "Хüsüsi mülkiyyətin cəmi 4 faizə çatmayan hissəsi qadınların əlindədir. 96-97 faizi kişilərə məхsusdur. Qadın demək olar ki, mülkiyyətdən məhrum olunub və küncə sıхışdırılıb. Siyasi proseslərdə, idarəetmədə qadınlar çoх cüzi şəkildə iştirak edirlər. O da təbii seçmə yolu ilə deyil, yalnız kişilərin təyin etdiyi, məsləhət gördüyü qadınlar. İdarəetmədə olan kişilərin təlimatları ilə oturub-duran qadınlar müəyyən vəhzifələrə və yaхud da təyinatla parlamentə gedirlər". Müsahibimin sözlərinə görə, əgər bu gün hansısa göstəricilər varsa, onlar qadının öz təbii gücü ilə ortaya çıхmayıb. Publisist хanım çoхlarının хoşuna gəlməyəcək misal də çəkdi. Belə ki, sovet dövründə sağıcılar, pambıqçılar parlamentə, seçkili orqanlara təyin olduğu kimi indi də alim qadınlar eyni göstəricilərlə-kişilərin ideyalarına, tutduğu yola хidmət etmək üçün müəyyən yerlərə təyin olunurlar. M.Vəzir ölkə qadınlarının ən ciddi problemlərinə də toхundu. Belə ki, Azərbaycanda qadınlara yönəlik maarifçilik siyasəti yoхdur. Qadınlar hüquqlarını bilmirlər. Хanımlar elm sahəsində, hüquqi maarifləndirmə sahəsində yaхından iştirak edə bilmirlər: "Səhiyyə ilə bağlı sahələrdə qiymətlər o qədər bahadır ki, qadınlar üçün əlçatan deyil. Mən deyərdim ki, Azərbaycan qadınının vəziyyəti ümumilikdə götürəndə bayramlıq deyil. Ümumiyyətlə, qadınlar sosial və iqtisadi məsələlərdə böyük çətinliklərlə üz-üzədirlər. Qadın təbiətlə sıх bağlı məхluq olduğundan və qarşıdan gələn novruz bayramı təbiətə bağlı bayram olduğundan qadınların da qəlbinə yol tapır və qadınlar bunu qeyd edirlər. Amma 8 mart kimi qadının sosiallaşması, hüquqları üzərində qurulan bayrama bu gün qadının əhval-ruhiyyəsi yoхdur". Müsahibimizin sadaladıqları qadınlarınmızın sosial problemləri, hüquqsuzluqları ilə bağlı idi. Ъiddi problem odur ki, bütün bu çatışmazlıqlar bəzən qadınların uçuruma yuvarlanması, huquqlarının daha çirkin bir şəkildə pozulması ilə nəticələnir. Necə olsa, hər qadının arхasında onu qoruyan hökümlü bir kişi yoхdur. Qadın Böhran Mərkəzinin rəhbəri Mətanət Əzizqızının sözlərinə görə, problemi olan qadınlar öz problemlərini həll etmək, özlərini müdafiə etmək üçün hüquqularını öyrənməkdən daha çoх psiхoloqa müraciət edirlər. Bəzən bu addım çoх dəhşətli problemlərə yol açır: "Razılaşmaq lazımdır ki, bu gün qadınların işə düzəlmək məsələsi çoх çətin olur. Əgər хanım işə düzəlirsə, ikiəlli işindən yapışır ki, heç bir problem olmasın. Birdən хanıma təklif gəlir ki, ya sən mənimlə rəfiqə olmalısan, intim münasibətdə olmalısan və yaхud ərizəni yazıb, işdən çıхmalısan. Хanım üçün bu dəhşətli bir təklif olur, o biri tərəfdən də deyir ki, iş yerimi itirmək istəmirəm". M.Əzizqızının sözlərinə görə, bu cür problem yalnız iş yerlərində olmur. Belə ki, mərkəzə müraciət edənlər arasında institutda oхuyan qızlar da var. Bu dəhşətli fakt isə, əsasən sessiya vaхtı olur: "Əgər belə bir yerdən gənc хanımlar müraciət edirlərsə, onlara kömək etmək mümkündür. Bir neçə dəfə olub ki, müəllimin özü ilə söhbət etmişik. Elə olub ki, həkim-psiхoloqumuz özü instituta gedib və özünü ata kimi təqdim edib. Məqsəd müəllimi bu cür təkliflərdən çəkindirmək olub. Amma problem əgər iş yerindədirsə, artıq bunu çözmək çətin olur. Çünki хanım artıq problemini danışa bilmir. Çalışırıq ki, mərkəzə müraciət edən хanımı stres vəziyyətdən çıхarıb, aydın fikirlə qərar verməsinə nail olaq". M.Əzizqızının sözlərinə görə, bu addım da istənilən nəticəni vermir. İnsan alverinin qurbanına çevrilən хanımların başlarına gələnlər fərqli olsa da, sonda onları bir yol birləşdirir.

M.Əzizqızı onlardan birinin hekayəsini danışdı. Belə ki, хanım mağazada işləyirmiş. Mağazanın müdiri tərəfindən ona təklif gəlir, хanım imtina edir. Bir neçə gündən sonra mağazanın müdiri ona bildirir ki, kassadan pul əskikdir və səni polisə verirəm, yaхud razılıq verirsən. Çünki şahid duran insanlar olub: "Хanım məcburi şəkildə müdirin məşuqəsi olub. Sonra həmin adam onu öz dostlarına və bir müddətdən sonra da Türkiyəyə satır". Böhran mərkəzinin rəhbəri işəgötürmə ilə bağlı olan elanlara da toхundu. Belə ki, elanlarda işə götürüləcək хanımlar üçün хüsusi tələblər qoyulur. Qadın və kişi bərabərliyi haqqında olan qanunda хüsui bir maddə də var. Bu cür elanların çap edilməsi qadağandır. Burda ayrı seçkilik məsələsi durur: "Bu enlanların arхasında nə durduğunu biz çoх gözəl başa düşürük. Bir хanım özü mənə danışıb ki, işə düzəldiyi yerdə bir həftə katibə işlədikdən sonra ona təklif gəlir və imtinadan sonra ərizə yazmağı tapşırırlar. Хanım yaхşı işçi olduğunu nə qədər anlatmağa çalışsa da, işəgötürən ona "sirrini" açır. "Mən və mənim dostlarımın adətidir ki, biz həm katibə, həm də məşuqə götürürük". Tutaq ki, əvvəllər biz deyirdik ki, bu ən çoх özəl müəssisələrdə olur, amma çoх vaхtlar bu hal dövlət müəssisələrində də qeydə alınır. Kişilər ondan istifadə edirlər ki, qadın bu gün həm ana, həm də evə çörək gətirəndir. Çoх yaхşı başa düşürlər ki, iş tapmaq çətindir və fürsətdən istifadə edirlər. Çoх nadir hallarda qadın işini itirməyə razılıq verir. Bizim müşahidələrimizə görə işi itirməkdənsə, daha çoх hə cavabı verilir.

Öz bədənləri ilə alver edən qadınlar arasında cavanlaşma gedir

Bu gün paytaхın müхtəlif yerlərində açıq-aydın şəkildə topalaşıb, öz bədənlərini satmaqla pul qazanmağa çalışan qadınlara rast gəlmək olar. Neftçilər metrostansiyasının cəmi bir neçə metrliyində aхşam saat 6-7-də radələrində dəhşətli mənzərə yaşanır. Onlar da Azərbaycan qadınlardır...

Azərbaycanda fahişəlik problemi artıq var. Artıq bu ifadə ilə heç kimi təəccübləndirmək olmaz. Müsahibim M.Əzizıqızı belə deyir. Belə ki, bir neçə il bundan əvvəl deyəndə ki, filan qadın fahişəliklə məşğuldur, insanlar o qadına salam vermirdilər. Qadınlar bu barədə gizlin şəkildə danışırdılar: "Bu gün isə bu normaya çevrilən problemdir. Daha pisi odur ki, fahişəliklə məşğul olan qadınlar arasında cavanlaşma gedir. Mərkəzin fəaliyyət başladığı dövürlə müqayisə etsəm, onda daha çoх 30 yaşlarında хanımlar olurdu. Bu gün isə 14-15 yaşlı хanımılar var ki, bu işlə məşğuldurlar. Bizə müraciət edən хanmılardan birinin dediyinə görə, əvvəllər 15 yaşlı bir qızı sifariş etmək ekzotika kimi bir şey idisə, bu gün artıq bu normaya çevrilib. Bu problem daha çoх sosial vəziyyəti ağır olan ailərədə baş verir. Amma ola bilsin ki, ata narkaman və ya sərхoşdur. Elə ailələr var ki, ata özü qızını fahişəliklə məşğul olmağa məcbur edir. Çoх zaman müşahidə etmişik ki, ailənin bir üzvü хanımı fahişəliklə məşğul olmağa məcbur edir. Gəncədə olan polis əməkdaşlarından birinin verdiyi məlumata görə, tutduqları qadınlardan birinin qaynatası onu bu işə məcbur edib. Belə ki, qadın həm fiziki, həm də mənəvi zorakılığa məruz qalır. Onun həyat yoldaşı da хarici ölkədə işləyir. Ərinə şikayət edəcəkləri, atasının evinə qovacaqları ilə şantay edirlər ".

M.Əzizqızının fikrincə, son zamanlar öz yaхınları tərəfindən fahişəliyə cəlb olunma faktları artıb. Kişilər bəzən elə fikirləşir ki, qadınlar işləmək istəmədiklərindən bu yola can atırlar. Müsahibimiz isə bildirdi ki, fahişəliyin kökündə çoх ciddi problemlər, fəlakətlər durur: "Onların arasında elə хanımlar var ki, evdə o qədər döyülüb və qaçıb Bakıya gəlirlər. Göyçaydan bir хanım bizə müracəit etmişdi. Erkən nigah problemi ilə üz-üzə qalmışdı. 15 yaşında evlənmişdi. Ona o qədər zülm vermişdilər ki, gecə vaхtı alt paltarında iki uşağını götürüb qaçmışdı. Valideynləri kasıb adamlar olub. Bakıya gəlib və müхtəlif yerlərdə işləyir. Onun sözlərinə görə, restoranda qabyuyan işləyirmiş və aldığı pulla həm özlərini, həm də evlərini saхlamalı olub. İş yoldaşı restoranda olan kişi ilə razılaşmağı ona məsləhət bilir. Belə-belə həmin хanım fahişəliklə məşğul olmağa başlayır".

M.Əzizqızının sözlərinə görə, qadın hansısa bir mərhələdə diskrimanisiyaya məruz qalır və bundan sonra problemi həll etmək istəyərkən nəticədə ya cinayətkar qrupun əlinə düşür, ya da özü məcburiyyət qarşısında bu işə gedir. Sadaladıqlarımız olan faktların ən cüzisidir. Hüquqları bu şəkildə pozulan yüzlərlə qadın var.

MÜƏLLİF: "OLAYLAR" İA

Erkən nikahların fəsadları

Erkən nikah qadınlarda fizioloji, bioloji və psixoloji yöndən ciddi fəsadlar törədir

Onu ərə verəndə 15 yaşı təzəcə tamam olmuşdu. Fikrində yalnız məktəbi qurtarmaq, tanıdığı qızlardan fərqli olaraq ali təhsil almaq, həyatda özünü təsdiq etmək idi. O, məhz bu arzularla yaşayır, böyüyürdü. Amma bir gün bütün bu arzuları məhv oldu. Bundan sonra o nə məktəbi bitirəcək, nə ali təhsil alacaq, nə də istədiyi mövqe tuta biləcəkdi. O, fərqlənmək istədiyi həmin qızlardan biri olacaqdı. Sıradan bir evdar qadın. Kəmalə (bütün adlar şərtidir – X. M) Masallı rayonunun X. kəndində (kəndin adı gizli saxlanılır) anadan olub, elə oradaca yaşayırdı. Tezliklə məktəbi qurtarıb Bakıya gəlmək və burada institutların birində təhsilini davam etdirmək fikrində idi. Amma yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, onun bu arzusu gözündə qaldı.

Bir gün evə qayıdanda onu qonşuluqda yaşayan özündən 10 yaş böyük Samirlə nişanladıqları xəbərini eşitdi. Onun razılığını almadan, fikrini belə soruşmadan. Artıq edəcək heç nə qalmamışdı. Babalar işi düzüb qoşmuşdular. Sevginin, ailənin nə olduğunu bilməyən Kəmalənin “əmrə” tabe olmaqdan, bu qərara boyun əyməkdən başqa əlacı yox idi. Doğru-düzgün tanımadığı, heç üzünə də baxmadığı Samirə ərə getməli idi. Adət-ənənədən kənara çıxmamalı idi.

Beləcə, 15 yaşı tamam olan kimi onların toyu olur. Ancaq toydan sonra heç də hər şey valideynlərinin gözlədiyi kimi olmur. Kəmalə mütəmadi olaraq əri tərəfindən döyülür, zorakılığa məruz qalır. Bunu görən Kəmalənin atası ailədə münaqişənin qarşısını almaq və yardım etmək məqsədilə onlar üçün ev də tikməli olur. Lakin bu da baş verəcəklərin qarşısını ala bilmir. Kəmalə 6 il ərzində ərinin bütün zülmlərinə dözərək valideynlərinə heç bir şikayət etmir. Bir çox Azərbaycan qadını kimi susaraq dözür. Yəqin elə sükutlar, cəzasızlıq Samiri daha da azğınlaşdırır. Və 2009-cu ildə ailə münaqişəsi kəskinləşərək özünün pik nöqtəsinə çatır. Avqustun 18-də Kəmalə valideynlərinə zəng edərək, bir neçə gündür, onlarda qalan övladlarını görmək istədiyini deyir. Ana qızının səsindən sanki nəsə sezir. Evə çatanda qapının arxasından ağlamaq səsi eşidir. Zorla qapını açdırıb içəri girərkən qızının boynunda və əlində bıçaq yarası olduğunu görür. Sən demə, Kəmalə ərinin inəyi satmaq istəyinə etiraz etdiyi üçün onun qəzəbinə səbəb olub. Hətta o dərəcədə hirslənib ki, əri onun başını kəsmək istəyib. O isə yalvararaq, ona rəhm etməyi, heç olmasa sonuncu dəfə uşaqlarını görməyə icazə verməyi xahiş edib. Kəmalənin anasına zəng vurub uşaqları görmək istəməsinin səbəbi elə burdan qaynaqlanırmış.

Bundan bir gün sonra avqustun 19-da axşam radələrində isə ağlasığmaz hadisə baş verir. Samir bəlkə də indiyədək görülməyən, insanlığa sığmayan bir vəhşilik törədir. 8 aylıq hamilə olan arvadından onunla cinsi əlaqədə olmağı tələb edir. Kəmalə həkimin ona hazırda cinsi əlaqəyə girməyi qadağan etdiyini deyəndə yenə mübahisə başlayır. Səhər saat 6 radələrində Samir həyat yoldaşını yuxudan oyadaraq onu xəyanətdə suçlayır, hətta uşağın da ondan yox, kənd məscidinin mollasından olduğunu deyir. Heç nə anlamayan bədbəxt qadın ərinə yalvarmağa başlayır. Lakin gözü dönmüş kişi arvadının göz yaşlarına, yalvarışlarına məhəl qoymadan onu vəhşicəsinə döyməkdə davam edir. Daha sonra isə arvadının hər iki əlini çarpayının dirsəklərinə bağlayır. O, əlini qadının cinsi orqanına salıb, hələ dünyaya gəlməyən günahsız körpəni ana bətnindən çıxarmağa cəhd göstərir. Ən acınacaqlısı da odur ki, bu hadisə onların 6 və 5 yaşlı övladlarının gözü qarşısında baş verir. Uşaqların, ananın qışqırıq, ağlamaq səslərini eşidən qonşular qapını sındıraraq otağa daxil olur və Kəmaləni çarpayıda əlləri bağlı qan içində görürlər. Onu təcili olaraq xəstəxanaya çatdırırlar. Lakin artıq gec idi. Həkimlərin müdaxiləsi zamanı məlum olur ki, uşaq sağ olsa da, ananın məruz qaldığı işgəncələr zamanı şikəst edilib, qolu sındırılıb, başı əzilib, gözü çıxıb. Belə zədələrlə anadan olmuş uşaq 2 saat ağlayıb çığırdıqdan sonra ölür.

Belə dəhşətli bir hadisədən sonra Kəmalənin özü və valideynləri polisə şikayət etmədiyi üçün Samir kənddə hələ də azad gəzib-dolaşırmış. Yalnız hadisədən 22 gün sonra əlində balta qayınatasının evinə gələrək, “arvadımı və uşaqlarımı verin” - deyə tələb etdikdə hüquq mühafizə orqanlarına şikayət edilib. Bu il yanvarın 25-dən məhkəmə prosesi başlayıb. Kəmalənin “Təmiz dünya” təşkilatı tərəfindən təyin olunan müdafiəçisi Gülayə Səfərovanın Lent.az-a verdiyi məlumata görə, son məhkəmə prosesində təkrar ekspertiza keçirilməsi üçün vəsatət qaldırılıb: “Ekspert rəyi oldu ki, guya kişi anlaqsız vəziyyətdə olub. Ancaq şahidlərin və qızın özünün dediklərinə əsasən, onun anlaqsız vəziyyətdə olması şübhə doğurduğu üçün təkrar ekspertizaya göndərilməsi üçün vəsatət qaldırdıq. Vəsatət qəbul olundu. Bizim özümüz də rayona sorğular göndərmişik. Ekspertin təkrar rəyindən sonra növbəti məhkəmə prosesi olacaq”.

Bu da erkən nikahın qurbanı olanlardan birinin acınacaqlı həyatı. Hər halda bu cür hadisələr barmaqla sayılası qədər az deyil. Rəqəmlər də göstərir ki, Azərbaycanda erkən nikahların sayı azalmaqdansa, artmağa doğru gedir. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına əsasən, ötən il erkən nikaha (18 yaşa qədər) daxil olan qadınların sayı əvvəlki ilə nisbətən 10,4 faiz artaraq 6,9 faizə çatıb. Ağsu, Şamaxı, Qəbələ, Göyçay, Hacıqabul, Siyəzən, Quba, Zərdab, Masallı rayonlarında erkən yaşda nikaha daxil olan qadınların sayı digər rayonlara nisbətən daha çoxdur.

“O qızlarda analıq hissi yerli-dibli inkişaf etmir”

Kliniki Tibbi Mərkəzin mama-ginekoloqu Təranə Həsənova erkən nikahların başqa bölgələrlə müqayisədə Cənub bölgəsində daha çox olduğunu deyir: “Çünki Cənub bölgəsində erkən yaşda ərə verilən qızların müraciətləri daha çox üstünlük təşkil edir. Məsələn, mənim yadımdadır, iki il əvvəl bizə kömək üçün bir qız müraciət etmişdi. Qızın hələ 13 yaşı tamam olmayanda onu nişanlamışdılar. Amma qızda təbii menstruasiya prosesi başlamadığına görə, hər iki tərəf hələ toy etmirdi. 14 yaşında bu proses baş verdi. Ondan sonra ailə qurdular. İki il ərzində qızda hamiləlik baş vermədi. Sonra hamilə qaldı və çox ağır gedişli hamiləliyi oldu. Hamiləliyini heç sona çatdıra bilmədi. 8 ayında uşaq doğulub öldü. Qızın özünün vəziyyəti də çox ağır idi və güclü stress keçirmişdi. Bundan sonra ailədə böyük qalmaqal yaşandı. Nəticədə qızı atası evinə qovdular. Bizə müraciət edəndə artıq 18 yaşı vardı. Ərindən ayrılmaq istəyirdi. O zaman məlum oldu ki, ayrılmağa heç ehtiyac da yoxdur. Çünki ümumiyyətlə, kəbinləri olmayıb. Qıza hüquqşünas kömək etməli oldu. Amma nə qədər kömək etsə də, məsələ qızın istədiyi qədər xeyrinə həll olunmadı. Evdən pay ala bilmədi. Məlum məsələdir ki, erkən nikahların heç birində rəsmi dövlət nikahı olmur. Əksər ailələr söz verirlər ki, vaxtı çatan kimi nikah bağlanacaq. Amma o yaş gəlib çatanda heç yada da düşmür və beləcə illər keçir”.

Həkimin sözlərinə görə, ərə getmək üçün qızların orqanizmi müəyyən qədər formalaşmalı, endokrin orqanlar funksiyasını tamamlamalıdır. Bu baxımdan hələ 17 yaşı tamam olmayan bir qız ərə gedən zaman orqanizmdə reproduktiv funksiyanı yerinə yetirən, bir başa beyinlə əlaqədar olan endokrin orqanlar öz funksiyasını hələ tam şəkildə başa çatdırmamış olur. Ona görə də belə qızlarda bir sıra fəsadlar üzə çıxır: “Birinci elə gözlə görünən patologiyanı deyim. Məsələn, 10 ildən sonra həmyaşıdları ilə müqayisədə belə qızlar xeyli yaşlı görünürlər. Hamiləliyi erkən taksikoz və başqa bir sıra fəsadlarla müşayiət olunur. Doğuş zamanı qanaxmalar çox rast gəlinən patologiyalardan biridir. Doğuşu həyata keçirən həkim də başa düşməlidir ki, bu, digər doğuşlardan daha artıq məsuliyyətli, ciddi işdir. Bir neçə dəfə bu faktla da qarşılaşmışıq ki, o analar dünyaya gətirdikləri uşaqlara qarşı hədsiz dərəcədə laqeyd olurlar. Bu, hətta ətrafdakılara da qəribə görünür. Tibb bacısı uşağı anaya təqdim edəndə əli ilə körpəni kənara tullayır, “başım ağrıyır, halım yoxdur, sonra gətirərsiniz” - deyir. O, sadəcə olaraq, uşağa yaxın durmaq, üzünə belə baxmaq istəmir. Özü hələ uşaq olan, gəlinciklərlə oynamaqdan doymayan bir insanın özünün övladı dünyaya gələndə uşaq ona artıq kimi görünür. Analıq hissini qətiyyən dərk etmirlər. O qızlarda analıq hissi yerli-dibli inkişaf etmir. Analıq hissinin inkişafı üçün qadına müəyyən yaş həddi lazımdır. Həmin yaş həddi yetişmədiyinə görə, ana olmaq onlar üçün psixoloji zərbədir. Hətta bir neçə il əvvəl baş vermiş bir hadisəni xatırlayıram. Yeni doğulmuş uşağını hər yanına gətirəndə ana ağlayır və deyirdi: “Bir də o uşağı gətirsəz, ya onu öldürəcəm, ya da özümü. Mən onu görmək istəmirəm. Qısa və konkret”. Doğum evindən çıxanda da uşağı qayınanasına təhvil verdilər. Qız qabaqda gedirdi, uşağı isə arxada aparırdılar. Erkən yaşda ərə gedən qızların ana olması onlar üçün birbaşa psixoloji zərbədir. Sonrakı mərhələdə də aydındır ki, uşağa normal baxa, qulluq edə bilmirlər”.

Təranə Həsənova kiçik yaşlı qızların ərə gedəndən sonra 1-2 il ərzində övlad sahibi olmadıqlarını qeyd edir. Onu da vurğulayır ki, ana bətnindəki dölün inkişafı da tam şəkildə yetişmir. Hamiləliyin inkişafı müəyyən qədər geri qalır. Pediatrların da apardığı müşahidələrə görə, bu uşaqların əqli və fiziki inkişafı həmyaşıdlarından xeyli dərəcədə geri qalır: “Aydındır ki, ananın hələ tam yetişməmiş orqanizminin yetişdirdiyi övlad da tam yetişkən olmayacaq”. Mama-ginekoloq fizioloji və psixoloji baxımdan qızların ailə qurması üçün ən yaxşı yaş həddinin 20-30 yaş arası olduğunu vurğulayır.

“Bir neçə ildən sonra o, ərini bir qadın kimi də maraqlandırmaya bilər”

Psixoloq Azad İsazadə isə erkən nikahların psixoloji yöndən fəsadlar törətdiyini deyir. Psixoloq Lent.az-a açıqlamasında bildirib ki, insan fizioloji, bioloji cəhətdən daha tez inkişaf edir. Arxasınca isə insanın psixikası, psixologiyası formalaşır: “İstər oğlan, istərsə də qız bioloji cəhətdən daha tez ana-ata ola bilir. Psixoloji baxımdan isə hələ vaxt lazımdır ki, bir insan kimi tam formalaşaq, böyük adam olaq. Bu baxımdan hesab edirəm ki, erkən nikahla ailə qurmağa hazır olmayan insanı faktiki bunu etməyə məcbur edirik. İkincisi, onlar hələ tam real qərar qəbul edə bilmirlər. Deməli, onların əvəzinə kimsə qərar qəbul edir. Bu kimsə adətən ata-ana olur. Demirəm ki, ata-ana pis qərar qəbul edəcək. Amma razılaşaq ki, bu, insanın öz həyatıdır və onun öz həyatında heç olmasa hansısa düşünülmüş formada iştirak etməyə ehtiyac var. Bu baxımdan mən tam razıyam ki, erkən nikahların sonradan “N” qədər fəsadları çıxır. Qız uşağı ərə gedərkən onda heç emosiyalar da oyanmır. Ərə gedəndən 5-6 il sonra tam formalaşanda ona sevgi də gələ bilər. Mütləq deyil ki, bu sevgi həyat yoldaşına qarşı olacaq. Hansısa ayrı adama yox. Bu da sabah real böyük problemlərə gətirib çıxarır”.

Psixoloq erkən ərə gedən qızların ana olan zaman öz uşaqlarına qarşı laqeyd yanaşmasının real problem olduğunu deyir: “Çünki onun özü hələ uşaqdır. Ana ilə uşaq arasında 14-15 yaş fərq olur. Bacı-qardaş arasında da belə fərq ola bilər. Həm də onların emosiyası da tam böyük insanın emosiyası deyil. Onlar üçün orta rəng yoxdur. Həyat ya qara, ya ağ, yaxşı, ya da pisdir. Ona görə də reaksiyaları bəzən çox kəskin olur. O cümlədən öz uşaqlarına qarşı. Bu cür ailələrdə hətta ər-arvad arasında da problem yaranır. Çünki bir müddətdən sonra belə qadın artıq ərinə maraqlı olmur. Nə məktəbi normal qurtarıb, nə institutda oxuyub, nə də özülə məşğul olub. Ərə gedən kimi uşaq doğub, uşağa baxıb. Sözsüz ki, bir neçə ildən sonra o, ərini bir qadın kimi də maraqlandırmaya bilər. Bunun özü də problemdir.”

Bu cür problemlərin ciddi psixi pozğunluğa gətirib çıxara biləcəyini vurğulayan Azad İsazadənin sözlərinə görə, sırf psixoloji cəhətdən ailə qurmaq üçün 30 yaş və bir az çox optimal sayılır. Amma: “O zaman fizioloji baxımdan problemlər çıxır, qadının hansısa xəstəlikləri yarana bilir. Sonra uşağı tam böyüdüb boya başa çatdırmaq qabiliyyətində olmur. Bütün amilləri nəzərə alsaq, 19-25 yaşa qədər optimal hədd sayılır. Ancaq sırf psixoloji baxımdan 30 yaş yaxşı ola bilər. Çünki artıq o yaşda ana bir insan kimi tam formalaşır”.

“Bura ayrıca dövlətdir, öz qanunları var”

“Xatun” Qadınların Sosial Problemlərinin Həllinə Yardım İctimai Birliyinin kordinatoru Müşfiq Abdullayev bir neçə il öncə erkən nikahlarla bağlı həyata keçirdiyi monitorinqi xatırladır. Monitorinqin nəticələrinə görə, bu cür hallara daha çox Cənub bölgəsində – Masallı, Lənkəran, Astara, Cəlilabad və Şimal bölgəsində Quba, Qusar, Şamaxıda rast gəlinir: “Yeniyetmə yaşında olan qızlar ailə üzvlərinin, valideynlərin təzyiqi altında özlərindən qat-qat böyük kişilərə ərə verilirlər. Bir müddət sonra xasiyyətləri tutmadıqda və ya zorakılığa məruz qaldıqda boşanmağa məcbur olurlar. Boşandıqda isə rəsmi nikahları olmadığından heç bir mülkiyyət hüququ əldə edə bilmirlər. Bu məsələ də ciddi problem olaraq qalır. Avropa Komissiyasının Azərbaycanda həyata keçirdiyi layihələrdə də bu özünü göstərir və Azərbaycan qadınlarının mülkiyyət hüququnun pozulması əsas problem olaraq qalır. Erkən yaşda ərə verilən qızların rəsmi dövlət nikahı olmadığına görə, molla kəbini ilə ərə verilirlər. Molla kəbini də heç bir hüquqi məsuliyyət daşımır”. “Monitorinqlər də göstərir ki, erkən nikahların kökünü məişət və milli mental ənənələr üstünlük təşkil edir” deyən koordinator layihə həyat keçirilən zaman baş verən bir faktı da yada salır: “Monitorinq zamanı nümayəndələrimizi Astaranın rayonun Ərçivan kəndinə buraxmamışdılar. Demişdilər ki, “bura ayrıca dövlətdir, buranın öz qanunları var. Sizin ixtiyarınız yoxdur burda monitorinq keçirəsiz”.

Eyni halla Masallının Ərkivan kəndində də rastlaşdıq. Bu, çox dəhşətli haldır. Yəni yerli ənənələr orada özünü möhkəmlədib. Ona görə də Mülki, Ailə, Cinayət məcəllələrində, Təhsil haqqında qanunda xüsusi hüquqi məsuliyyət müəyyən edən və erkən nikahların qarşısını alan maddələr öz əksini tapmalıdır ki, gənc qızların təhsildən yayındırılaraq və zorakılığa məruz qalaraq ərə verilməsinə yol verən şəxslər - istər valideynlər, istərsə də kəbin kəsən mollalar özlərində hüquqi məsuliyyət hiss etsinlər və buna yol verməsinlər. Bu baxımdan qanunvericiliyin sərtləşdirilməsinə ciddi ehtiyac var. Bunun üçün həm QHT-lər, həm də dövlət təşkilatları xüsusi təşəbbüslə çıxış etməlidir. Ötən il qanunvericiliyə dəyişiklik təşəbbüsü ortaya qoyuldu ki, ailə quran qızların yaş həddi 18-ə qaldırılsın. Qızların yaş həddi nə qədər çox artırılsa bu, onların mülkiyyət, təhsil hüququnun təmin olunması baxımından daha düzgün olar”.

“Qanunun təkmilləşdirilməsi və möhkəmlənməsi problemin həllinə 60-70 faiz kömək edə bilər“

Milli Məclisin Sosial Siyasət Komitəsinin üzvü, millət vəkili Məlahət Həsənovan isə Lent.az-a deyib ki, Azərbaycanda erkən nikaha getmə halları var, lakin, bu rəqəm çox deyil: “Hər halda bir faktın olması da XXI əsrdə yaşayan hər bir ziyalı üçün xəbərdaredici siqnaldır. Ona görə də bu hadisənin artmaması, qarşısının alınması üçün əlimizdən gələn hər bir şeyi – ictimai səfərbərlikdən, ictimai qınaqdan tutmuş qanunlarımızın təkmilləşməsinə və möhkəmlənməsinə qədər bütün işlər görülməlidir. Erkən nikah elə məsələdir ki, ən ciddi, ağır cəza da tətbiq olunsa, bu yolla qarşısını almaq qeyri-mümkündür. Biz maarifləndirmə, bölgələrdə, ictimaiyyət arasında güclü təbliğat aparmalıyıq. XXI əsrdə yaşayırıq. Qızlarımıza yüksək təhsil almaq üçün imkan yaratmalıyıq. Qızlarımız da oğlanlarımızla bərabər inkişaf etməlidir. Bu gün qadın-kişi hüquqlarının bərabərliyindən danışırıq, qadınlara bərabər imkanlar, bərabər nəticələr verilməsini tələb edirik. Amma qızlarımız təhsildən yayınıb erkən nikaha gedirsə, bundan necə danışa bilərik. Ona görə də biz bununla bağlı bütün istiqamətlərdə işimizi gücləndirməliyik”.

Bir neçə müddətdir, Ailə Məcəlləsində bəzi düzəlişlərin olması təkliflərinin səsləndiyini deyən Məlahət Həsənova bununla bağlı Demokratik İnkişaf İnstitutu İctimai Birliyi və Lider Qadınlar Birliyi ilə birlikdə bir neçə dəyirmi masa təşkil olunduğunu, Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin bir sıra fəaliyyət proqramı həyata keçirdiyini qeyd edib: “Amma deyilən məsələ ilə bağlı dəyişiklik hələ öz əksini tapmayıb. Bu təkliflərin millət vəkilləri tərəfindən də dəstəklənəcəyinə əminəm. Hesab edirəm ki, müsbət həllini tapa bilər. Ən çox təklif olunan məsələ nikah yaşını bir yaş artırmaqla bağlıdır. Ancaq yenə də deyirəm, qanun nə qədər möhkəmlənsə və təkmilləşsə də, tək qanun yolu ilə problemi həll etmək və qarşısını tam almaq qeyri-mümkünüdür. Kimsə öz qızını 15-16 yaşda ərə verirsə, ata-ananı həbs etmək olmaz ki. Burada ictimai qınaq böyük amildir. Ailə məcəlləsində valideynin məsuliyyəti məsələsi də gücləndirilməli və sərtləşdirilməlidir. Yenə deyirəm bu da parlamentdə müzakirədən asılıdır. Birinci, qanuna düzəliş, möhkəmləndirilməsi lazımdır və İnşallah bu olacaq. Amma hesab edirəm ki, qanunun təkmilləşdirilməsi və möhkəmlənməsi problemin həllinə 60-70 faiz kömək edə bilər”.

“Əri gedib min oyundan çıxacaq, balaca uşaq da qalacaq evdə”

Milli Məclisin Sosial Siyasət Komitəsinin sədri Hadı Rəcəbli Lent.az-a Ailə məcəlləsinə dəyişikliklərin parlamentin yaz sessiyasında müzakirə olunacağını deyib və müzakirələrin bir qədər ləngidiyini deyib: “Bu, ciddi sənəddir. Buna hər gün dəyişiklik etmək də düzgün deyil. Ona görə də istəyirik cəmiyyətin bütün təbəqələrinin, dövlət qurumlarının, QHT-lərin fikirlərini ümumiləşdirək və son nəticədə bir qərar qəbul edək. Məsələn, biz deyirik ki, qızların evlənmə yaşını 18-ə qaldıraq. Deputat həmkarımız Elmira Axundova deyir, “yox, məsələn Maştağada qızlar tez ərə gedirlər, bu, orda camaatın narazılığına səbəb olacaq”. Digər rayonlarda, kənd yerlərində də qızlar tez ərə gedir. Əlbəttə, bu mübahisələr bir həqiqətə gəlib çıxmalıdır. Sevindirici haldır ki, Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi UNİSEF-lə birgə böyük araşdırmalar aparıb, bizə ciddi materiallar təqdim ediblər. O materiallarda tərəflərin fikirləri var. Biz qızların nikah yaşının 18-ə çatdırılmasının tərəfdarıyıq. Amma gətirib göstərirlər ki, elə inkişaf etmiş Avropa ölkələri, Avropa İttifaqının üzvü olan dövlətlər var ki, orda nikah yaşı 17-dir. Çünki orda demoqrafik təhlükəsizlikdi. Ona görə də burda polemika var. Məhz belə səbəblərdən bu qərarı qəbul etməkdə çətinlik çəkirik”. Hadı Rəcəblinin fikrincə, qızların nikah yaşının 18-ə çatdırılması erkən nikahların qarşısını qismən ala bilər: “Cəmiyyət özü buna qınaq etməlidir. Cəmiyyət bilməlidir ki, erkən nikah əslində ailənin təməlinin dağılmasıdır. Qız yetkin olanda daha ailəcanlı olur, ailəni, uşağı dərk edir, məsuliyyəti bilir. Yoxsa ki, əri gedib min oyundan çıxacaq, balaca uşaq da qalacaq evdə. Burda çoxlu ciddi məsələlər var”.

Qeyd edək ki, Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi və BMT-nin Uşaq Fondunun ölkəmizdəki nümayəndəliyi Azərbaycanda erkən nikahlar və onların başvermə səbəblərinin öyrənilməsinə dair araşdırma aparıb. Fevralın 16-da araşdırmanın yekunları ilə bağlı “ Erkən nikahlar-uşaq hüquqlarının qorunması” toplusunun təqdimat mərasimi keçirilib. Mərasimdə komitənin sədri Hicran Hüseynova ölkənin bəzi regionlarında erkən yaşlarında ərə gedən qızların sayı artmaqda olduğunu bildirib: “Artıq formalaşmış yanlış stereotiplər nəticəsində hələ də bəzi valideynlər düşünürlər ki, qız övladlarını tez ailə qurmağa məcbur etməklə onlar üçün daha yaxşı həyat səviyyəsi təmin etmiş olurlar”. Dini İşlər üzrə Dövlət Komitəsinin şöbə müdiri Gündüz İsmayılov isə Lent.az bildirib ki, Azərbaycanda şəriət qanunları dünyəvi qanunlarla idarə olunur: “Bizim idarə olunduğumuz Azərbaycan qanunlarına əsasən, bu cür kəbinlərin bağlanması nəinki yolverilməzdir, hətta qanun pozuntusu və cinayətdir. Kim buna yol verirsə, qanunlara əsasən cəzalandırmalıdır. O ki qaldı bu məsələnin bizdən asılı olan tərəfinə, biz dəfələrlə mövqeyimizi bildirmişik. Buna qarşı əlimizdən nə gəlirsə, istər maarifləndirmə, istərsə digər sahədə bütün müvafiq qurumlar, hətta QHT-lərlə əməkdaşlıq etməyə hazır olduğumuzu demişik. Onu da bildirim ki, Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin bununla bağlı fətvası var. Həmin fətvaya əsasən, kim rəsmi dövlət kəbini olmadan şəriət kəbini kəsərsə, buna görə məsuliyyət daşıyır. Yəni, Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin təlimatına əsasən, din xadimləri, ruhanilər yalnız rəsmi dövlət nikah sənədini gördükdən sonra dini kəbin kəsə bilərlər. Bəzən təbii ki, belə olmur. Bununla bağlı bizə də müraciətlər olur, çalışırıq tədbirlər görək. Ancaq təbii ki, Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi bilavasitə bu sahə ilə məşğul olan bir qurum deyil. Komitə səlahiyyətləri, funksiyaları və hüquqları çərçivəsində məsələnin dini tərəfi ilə bağlı maarifləndirmə işi aparmağa üstünlük verir. Biz bu maarifləndirmə işini aparırıq ki, insanlar bu cür hərəkətlərin, neqativ halların dindən qaynaqlanmadığını başa düşsünlər”.

MÜƏLLİF: Xəyalə MURADLI

Azərbaycanda kütləvi zorlanmalar...

Son illər Azərbaycanda yaşanan anormal olaylardan biri də zorlanma hallarının artması, 9 milyonluq əhalisi olan ölkə üçün hətta kütləviləşən prosesə çevrilməsidir. Çox maraqlıdır, zorlanma faktı istənilən təbəqədə baş verir və silsilə halına düşür. Diqqət yetirin, gün ərzində ölkədə baş verən cinayət faktlarının sayı 20-30 rəqəmi ilə göstərilirsə, bunun ən azından 2-3-ü zorlanma ilə bağlı olur. Adi cəmiyyətdə bu rəqəm artıq həyəcan siqnalıdır. Araşdırmamıza görə, eyni proseslər ölkənin məhbəsxanalarında da baş verir. Ən nəhayət, bu cür dəhşətli fakt artıq Azərbaycanın ordu sistemində də müşahidə olunur. Gəlin, məsələyə ardıcıllıqla baxaq.

ŞƏHVƏTİN AÇIQ HÖKM SÜRDÜYÜ CƏMİYYƏTDƏ NİYƏ ZORLANMA?

Fakt budur ki, hazırda cəmiyyətdə ciddi əxlaq problemi yaşanır və demək olar, baş verənlər bu prosesi ilbəil daha da sürətləndirir. Sovetlər birliyi zamanında şəhvət hisslərinin oyanmasına səbəb olan məclislərdən tutmuş, ətraf mühitin təsirinə qədər bütün məqamlar gizli yaşanırdısa, bugünkü Azərbaycan cəmiyyətində hər şey, o cümlədən intim dünya da çılpaqlığı ilə ortadadır və belə nəticə çıxarmaq olar ki, əslində kompleksdən yarana biləcək zorlanma faktları azalmalıydı. Başqa cür desək, ətraf mühitin özü şəhvət psixologiyasından ibarətdirsə, intim ünsiyyətlər üçün daha əlverişli şərait yaranır və deməli, bununla da zor, xoşluq prinsipi ilə əvəzlənməlidir. Statistik rəqəmlər də göstərir ki, son 20 ildə baş verənlərin nəticəsində gənclərin intim həyatı, artıq 20-22 yaşından yox, hətta 15-16 yaşından etibarən başlayır. Bunun özü də ciddi faktdır ki, anormal zorlanma prosesi kütləviləşməsin.

Başqa bir psixoloji məqama da diqqət yetirək. Bu gün Azərbaycan əhalisində üstünlük qadınlar tərəfdədir. Sözsüz ki, say etibarı ilə. Bu fakt da mövzu ilə bağlı ciddi faktdır və məhz bu fakt da zorlanma tendensiyasını əslində zəiflətməlidir. Amma bunun əksini görürük. Səbəb? Səbəbi indi diqqətinizə çatdıracağıq. Amma növbəti bir təbəqəyə diqqət yetirəndən sonra...

ORDUDA ZORLANMA HALLARI NİYƏ YAŞANIR?

Son illərin acı gerçəkliklərindən biri də budur ki, bu hal artıq ordu sistemində də tez-tez müşahidə edilməkdədir. Deyə bilmərəm, dövri mətbuatda bu fakt təhrif olunaraq bu şəkildə ortaya çıxarılır, ya yox... Amma reallıq budur ki, son bir ildə orduda baş verən istənilən cinayət xarakterli olayın sonluğu məhz zorlanma faktına gəlib çıxır. Hətta Daşkəsəndəki hərbi hissədə baş verən son olayın da müəyyən epizodlarında zorlanma faktının olduğu bildirildi. Orduda belə hadisələrin tez-tez təkrarlanması isə ilk baxışdan nizam-intizamın olmaması, zabit heyətinin buna imkan yaratması ilə əlaqələndirilir. Amma əsl səbəbi bilmək daha maraqlı olar. Bu haqda da bir azdan...

MƏHBƏS HƏYATININ SƏRTLİYİ?

Son illər belə olaylar həm də Azərbaycanın həbsxanalarında tez-tez təkrarlanır. Əslində Sovetlər birliyi zamanında da həbsxanalarda belə olayların baş verdiyi bildirilirdi. Amma bu, məhbusların şəhvət hisslərini təmin etmələrinə görə yox, daha çox bir cəza növü olaraq - “oğru qanunlarına” görə baş verirdi. Başqa cür desək, məhbəsdə o adam zorlanırdı ki, özü zorlanma maddəsi ilə həbsə düşsün. Bu tamam başqa mövzudur və bunun kütləvi hal alması mümkünsüz idi. Bu gün isə deyəsən, çox şeylər dəyişib. İndi də gəlin, bütövlükdə bu olayın baş vermə səbəblərinə diqqət ayıraq.

ZORLANMA HALLARININ BAŞ VERMƏ SƏBƏBLƏRİNDƏ:

1-Cİ MƏQAM

Cəmiyyətdə şizofreniya xəstəliyinin total yayılması. Psixoloq Ziqmund Freyd bildirirdi ki, anadan doğulan istənilən insanda şizofreniya xəstəliyinin elementləri, ilkin mərhələləri olur. Və düşdüyü mühitə uyğun olaraq o bəzən inkişaf edir, bəzənsə közərən ocaqlar kimi sönür. Bəli... bu gün Azərbaycanda kütləvi psixoz vəziyyət yaranıb və nəticədə şizofreniyanın məntiqi nəticələrindən biri olan zorlama faktı kütləviləşir. Diqqət yetirin, baş verən zorlanma hadisələrinin özündə belə intim tələbatı ödəməkdən daha çox manyaklıq detalları görünür. Nəyə görə? Gəlin, zorlanma faktlarında iştirakçı tərəflərə baxaq. Sadəcə intim tələbat üçün baş verən zorlanma olaylarında 1) Yetkinlik yaşına çatmış gəncin digərini məcburən zorlanmaya məruz qoyması (adətən, hər iki tərəf bir-birini öncələr tanıyır və tərəflərdən biri digərini qəbul etmir); 2) Nisbətən yaşlı kişinin yetkinlik yaşına çatmış gənc xanımı zorlaması; 3) Bir-birini tanımayan orta yaşlı tərəflərin münasibəti (bu əslində daha xarakterik haldır və bu olayın kökündə natamamlıq kompleksi dayanır) ortaya çıxır. Bütün bunlar isə hardasa manyak yanaşmasından fərqli elementlərdir. Amma... Azərbaycanda son illər kütləvi hal alan zorlanmalarda tərəflərə diqqət yetirmək daha maraqlı olar. Diqqət yetirin, zorlanma prosesində əsasən ata övladına, qayınata gəlininə, müəllim şagirdinə, oğlanlar yetkinlik yaşına çatmayan oğlan və qız uşaqlarına, nəhayət, kişilər kişilərə təcavüz edirlər. Bu isə istənilən mərhələdə şəhvət marağından irəli gəlmir, sırf psixoloji pozuntunun ən yüksək həddi ilə bağlıdır. Deməli, problem fərdlərdə yox, yaranmış mühitdə və ətraf mühitin təsirindədir. Bu məqamın ciddiliyini nəzərə alıb bir sıra hadisələrin iştirakçıları ilə də söhbət apardıq. Və məlum oldu ki, əslində yaranmış sosial-iqtisadi problemlər səbəbindən kişilərin intim həvəsində ciddi geriləmələr var və bu öz növbəsində əhali artımına da ciddi təsir göstərir. Digər tərəfdən, səhiyyə işçiləri təsdiqləyirlər ki, bir tərəfdən doğum sayları azalıb, digər tərəfdən isə doğulan yeni körpələrin 80 faizində beyindaxili təzyiq olur. Bu isə valideynlərin səhhəti, psixoloji durumu ilə bilavasitə bağlıdır. Amma belə bir fikir də səslənir ki, məsələnin kökündə əsasən maddi çətinliklər durur. Əslində burda həqiqət var. Maddi geriləmələr, yaşayış səviyyəsinin aşağı düşməsi insan psixologiyasına ciddi təsir göstərir. Amma maddi çətinlik manyak baxışlarının formalaşmasına yox fahişəliyin artmasına, oğurluq hallarının çoxalmasına və intihar olaylarının kütləviləşməsinə təsir edir. Əgər maddi çətinliklər səbəbindən zorlanma halları artırsa, onda gərək Türkmənistan başda olmaqla əksər Orta Asiya ölkələrində zorlanma ən yüksək həddə çataydı. Çünki bu bölgədə cavan oğlan ailə qurmaq üçün tələb olunan pulu əldə edənədək illərlə işləməlidir. Buna görə yaranan psixoz durumu bununla da əlaqələndirmək olmaz. Belə olan təqdirdə əksər Avropa psixoloqlarının və Şərq filosoflarının yanaşmasına müraciət etmək daha uğurlu olar.

AZƏRBAYCANDA GENETİK SIRADAN ÇIXMA PROSESİ

Qərb psixoloqları hesab edirlər ki, formalaşan cəmiyyət insan resurslarının istifadəsini əngəlləyirsə, insan olaraq mənəvi və maddi tələbatını təmin edə bilmirsə və ümumiyyətlə, düşünmə əngəllərini yaşamaq zorunda qalırsa, son nəticədə bu zəncirvari şəkildə toplumun genetik kodlarında geriləmə yaradır. Nəticədə millət olaraq formalaşan toplum ibtidai mərhələyə keçid edir. Bu isə o deməkdir ki, həmin cəmiyyət sadəcə olaraq vərdişlərdən asılı duruma düşür. Vərdişlərin hökm etdiyi cəmiyyət isə anormal düşüncə sisteminə sahib olur. Məhz bu tip cəmiyyətlərdə manyaklıq hissləri təbii şəkildə üstünlük təşkil edir. Cəmiyyət daha çox zövq yox, intiqam hissinə bağlanır. Çox maraqlı haldır ki, bugünkü Azərbaycan cəmiyyətində olduğu kimi, manyak hissləri daha çox qorxaq cəmiyyətlərdə inkişaf edir. Misal olaraq orta əsrlər zamanındakı Şərqi Avropa ölkələrini yada salaq. Məhz Şərqi Avropa bu mərhələdə manyaklığın, insan əti ilə qidalanmanın mərkəzinə çevrilmişdi. Çünki bu regionun sakinləri, indi Azərbaycanda olduğu kimi, həmin dövrlərdə kütləvi halda psixoz halına gəlmişdi. Gördüyünüz kimi, Azərbaycanda bu gün eyni ssenari yaşanır. Və hesab etmək olar ki, sistemlər arasında anormal yol axtarışına çıxan cəmiyyət daha ağır proseslərlə üz-üzə qalacaq.

DƏYƏRLƏRİN LAXLAMASI...

Qərb filosoflarından fərqli olaraq Şərq psixoloqları bütün bunların səbəbini imansızlıqla, inamsızlıqda axtarırlar. Hətta “Quran” kitabına əsaslanaraq bildirirlər ki, inam və iman itən halda insanda vəhşi hisslər daha çox qabarır və bu tayfalar, ölkələr halında belə kütləviləşə bilir. Buna misal olaraq Lut tayfasının yaşadıqları göstərilir. Həqiqətən də bu gün Azərbaycanda tək zorlanmanın kütləvi hal alması yox, digər pis vərdişlərin sürətlə yayılması da faktdır. Bu da faktdır ki, hazırkı cəmiyyətimizdə insanların bir-birinə inamsızlığı, imansızlığı ciddi problemə çevrilib ki, bu da son nəticədə yalnız yaşamaq vərdişindən başqa digər hisslərin inkişafına maneçilik törədir. Psixoloqlar bəyan edirlər ki, ən qəddar manyak da heç vaxt ətrafına və iradəsizlik halına gələndə özünə belə inanmır. Bildirilir ki, manyak tək olduğunu düşünəndə ətrafa nifrəti daha çox artır və ən yaxşı halda özünün seçilmişlərdən olduğunu düşünür. Digər tərəfdən tək maddi problemlərə görə yox, psixoz duruma görə intihar edənləri də yaddan çıxarmaq olmaz. Hətta müxtəlif ölkələrdə sektalarda təmsil olunan gənclərin kütləvi intihar aktları həyata keçirdiklərinin də şahidi olmuşuq. Çünki onlar psixoloji baxımdan tək bir şeyə inanırlar. Onlar seçilmişlərdi... Yəqin ki, bu sətirləri oxuyan insanların bir çoxu ətraf mühitə inanmadığını özlüyündə təsdiqləyəcək, bir az düşünəndən sonra isə artıq özünə də şübhə ilə yanaşdığının şahidi olacaq. Çünki bizlər onlardan fərqlənmirik və eyni cəmiyyətdə yaşayırıq. Bax, indi problemin əsl səbəbini axtarmağa dəyər. Amma kənarda yox, elə özümüzdə...


MÜƏLLİF: Eldəniz ELGÜN

Çiçəklərin dili

Bütün dünyada qəbul görən inanclara görə, çiçəklərin gəldiyi mənalar belədir:

Çiçəklərin mənaları ilə birgə birbəbir sizə təqdim edirik...

Akasiya (Çəhrayı və ya qırmızı): Səni bəyənirəm

Akasiya (Ağ): Bizimki yoldaşlığı qorumaqla təmiz bir sevgidir

Akasiya (Sarı): Platonik eşq

Ananas: Sən qüsursuzsan

Ardıç: Səni qoruyacağam

Günəbaxan: Sənə tapınıram

Açelya (Hind): Gerçək budur ki, bu gün hər şey bitdi!

Badam: Eşqimizin uzun sürməsinə ümid edirəm.

Zəngçiçəyi: Eşqimizə sədaqətlə bağlıyam.

Çin gülü: Zərif və çox gözəlsən.

Novruzgülü: Fəsilin gözəlisən.

Alma: Etiraf etməliyəm ki, səni görüncə şeytana aldanmağım gəlir, bəs sənin?

Ərik: Sözümə sadiq qalacağam.

Fındıq: Barışmaq istəyirəm.

Fulya: Sevgilim geri dön.

Qardeniya: Gerçək eşqimsən.

Glayör (Beyaz): Dostluq.

Glayör (Qırmızı): İstək.

Glayör (Sarı): Qısqanclıq.

Gül (Ağ): Günahsızlıq.

Gül (Çəhrayı): Yoldaşımsan.

Gül (Qırmızı qızılgül): Səni sevirəm.

Gül qönçəsi (Qırmızı): Gənc və gözəlsən.

Bənövşə (Mavi): Sənə sadiq qalacağam.

Bənövşə (Bənövşəyi): Düşüncələrimi zəbt etdin.

İspaniya yasəməni: Məncə sən çox seksual, şəhvətlisən.

Kaktus: Eşqimiz üçün çətinliklərə dözməliyik.

Kamelya: Qüsursuz bir aşiqsən.

Qərənfil (tünd qırmızı): Ürəyimi qırdın.

Qərənfil (çəhrayı): Səni unutmayacağam.

Qərənfil (Sarı): Məni xəyal qırıqlığına uğratdın.

Xrizantema (Ağ): Mənə gerçəyi söylə.

Lalə (Qırmızı): Eşqimi etiraf etmək istəyirəm.

Lalə (Xallı): Gözlərin çox gözəl.

Yasəmən (Bənövşəyi): Sənə ilk baxışda aşiq oldum.

Mimoza: Çox küsəyənsən.

Nanə: Sənə qarşı içimdə isti hisslər bəsləyirəm.

Çobanyastığı: Məni sevirsən?

Portağal: Mən də səni sevirəm.

Sarmaşıq (Liana): Eşqimə sadiqəm.

Sidr yarpağı: Sənin üçün yaşayıram.

Süsən çiçəyi: Sənə bir xəbərim var.

Şaftalı: Səninəm.

Yasəmən: Cazibədarsan

Nərgiz: Seksualsan.

Zanbaq: Həmişə mehriban ol.

Zeytun: Barışaq?

Səfəvi və Osmanlı dövlətində mason izi

İSLAM DÜNYASI SARSIDILDI, XRİSTİANLIQ İSƏ MASON DÜNYASINA TABE ETDİRİLDİ…

2-Cİ YAZI

Ötən yazıda sizi Masonluğun strukturu və fəaliyyət forması ilə az da olsa tanış etdik. İndi isə Masonluğun Azərbaycandakı izlərinə diqqət yetirmək daha maraqlı olardı. Və daha dolğun təsəvvür yaratmaq üçün hətta 14-cü əsrdən bu yana baş verənlərə, o cümlədən Səfəvi dövlətinin formalaşması zamanına diqqət ayırmaq vacibdir. Düzdür, müasir dövrdə Azərbaycan-Mason münasibətlərinə də aydınlıq gətirəcəyik. Amma öncə Masonluğun bu regionda maraqlarının formalaşması mərhələsinə diqqət yetirək. Şərq Masonluq üçün itirilmiş və geri qaytarılması səbirsizliklə gözlənilən bir ərazidir. Masonluğun özü üçün en böyük qüsuru, yaranışı ilə Mason düşüncələrini Şərqdən Qərbə aparmasıdır. Çünki formalaşma tarixinin ikinci mərhələsini Qərbə yönəldən Masonlar bununla Şərqdə yenidən güc yığan toplumu nəzarətdən kənarda saxladığını düşünüb. Məhz buna görə Masonçuluğun Şərqə ikinci yürüşü konkret hədəf müəyyənləşdirməklə baş verdi. Masonluq üçün Şərqdə artıq İslamdan da qat-qat ciddi problem türk dövlətlərinin formalaşması idi. Artıq Masonlar Şərqdə Osmanlı imperiyası ilə Səfəvi dövlətini görmək zorunda qalmışdı. Əslində Səfəvilərdən öncə də Masonlar türk dövlətləri ilə ciddi maraqlanmaqda və bir sıra əlaqələr qurmaqda idilər. Çünki xristian dünyasının Qərb hökmranlığını çökdürməyə başladığı ərəfədə İslama sahiblənən türk dövlətlərinin də Qərbə marağı masonluğun planlarını alt-üst edirdi.

MASON-XRİSTİAN İTTİFAQININ İLK MƏQAMI...

Artıq Avropa Osmanlı və Səfəvi dövlətlərinin hər an xristian dünyasına son qoyacağı günü gözləməkdə idi. Osmanlı imperiyası Avropanın tək sahibi olmaq iddiasını bir an da olsa gizlətmirdi, Səfəvi dövləti isə ərazilərində gücünü bərpa etməklə yanaşı, yeni istilalar haqqında planlar cızmaqda idi. Məhz bu dövrdə Vyana beyin mərkəzinə çevrilməyə başlamışdı. Mason hərəkatı artıq Vatikanı fakt qarşısında saxlamışdı. Çünki Vatikan Masonluğu lənətləmişdi və Avropanın bədbəxtliyinin səbəbini, xristianlığın əhatə dairəsini genişləndirə bilməməsi səbəbini Masonlarda görürdü. Çox maraqlı idi ki, həmin dövrdə Avropada işıqlı insanların əksəriyyətində Masonluğa bir həvəs vardı ki, bu da gizli təşkilatın inkişafına şərait yaradırdı. Və belə bir ərəfədə türklər qapının ağzını kəsmişdilər və İslam bayrağını Vatikana sancmağa hər an hazır idilər. Daha ciddi problemlər yaşayacağını görən Vyana şəraitdən bəhrələnmək fürsətini əldən buraxmadı. Əslində Vyana xristian-mason ittifaqını Vatikansız formalaşdıran bir mərkəz idi və indi bunu reallaşdırmaq niyyətində idi. Vatikan düşdüyü vəziyyətdə başqa yol tapa bilməzdi və bir neçə şərtlə Masonla əməkdaşlığa rəvac verdi. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, həmin dövrlərdə Vatikan ümumilikdə hadisələrə təsir etmək imkanlarının böyük bir hissəsini itirmişdi. Həmin dövrlərdə təşəbbüs Portuqaliya- Fransa və Vyana arasında bölüşdürülmüşdü. Məhz bu zamanlarda Masonların ən böyük istəklərindən biri də xristianlığın mərkəzi kimi Fransanı görmək istəkləri idi. Çünki Fransa kralları Masonların inkişafını zərərli saymamışdılar və Fransa kral saraylarının demək olar kı, əksər zamanlarda xəzinədarlıq işləri Masonların nəzarətində olub. Hətta Fransa krallarının maddi baxımdan Masonlardan asılı durumda olduqları faktlarla sübut olunub. Bütün bunlar isə istənilən halda Vatikan üçün arzuolunmaz şəraitin yaranması demək idi. Yuxarıda da göstərdiyimiz kimi bunları nəzərə alan Vatikan Masonlarla təxmini bilgilərə görə aşağıdakı şərtlərlə iş birliyinə getdi:

1. Masonlar Vatikan ərazisində fəaliyyət göstərməyəcəklər (Halbuki, gizli şəkildə də olsa, artıq bir neçə mason hətta kardinal rütbəsi ilə Vatikanda nüfuz sahibinə çüvrilmişdi).

2. Qərbdə xristianlığın inkişafına əngəl törətməyəcəklər.

3. Qərbdə siyasi və ticari fəaliyyətlə məşğul olsalar da, dini missionerliklə məşğul olmayacaqlar.

4. Xristianlığın Şərqə yenidən yürüş etməsinə nəinki əngəl törətməyəcəklər, hətta maddi dəstək də verəcəklər.

Məhz bu razılaşmalardan sonra Vyana mərkəz olaraq Şərq planının həyata keçirilməsi və yaranmış iki türk dövlətinə, Səfəvi və Osmanlı dövlətlərinin Qərbə yürüşünü durdurmağa başladılar.

MASONLUĞUN TƏHLÜKƏ HESAB ETDİYİ SƏFƏVİ VƏ OSMANLI DÖVLƏTLƏRİNDƏKİ BOŞLUQLAR...

QANUN ŞAHDI...

Osmanlı imperiyasına daxil olmaq Masonlar üçün çətin olmadı. Çünki hakimiyyətdə olan Sültan Səlim qanunlarla idarəetmənin tərəfdarı idi və Masonlar bundan istifadə etməklə sarayda təsiretmə imkanlarını genişləndirirdilər. Digər tərəfdən, Sultan Səlimdə Qərb mədəniyyətinə maraqlı bir yanaşma vardi ki, bundan da istifadə olundu. Amma bütün bunlar Sultan Səlimin Qərbin hökmdarı olmaq istəyinə əngəl yaratmırdı. Çox maraqlı idi ki, bütövlükdə Qərb dünyası Sultan Səlim təhlükəsindən günlərini sayırdısa, bir qrup Sulat Səlimin Qərbi işğal etməsinə hətta hərbi sursatla da kömək göstərirdi. Bu proses o zamana qədər davam etmişdi ki, türk qoşunları artıq Vyananın darvazaları ağzında idi. Amma bu müddətə qədər Osmanlı sarayındakı mason tərəfdarları Sultan Səlimin diqqətini həm də Şərqə yönəldə bilmişdilər. Amma bu haqda sonra...

RUHİ HÖKMDARLIQ - SƏFƏVİLİK...

Səfəvilik Mason dünyası tərəfindən qəbul olunmayan bir dövlət idi və bir sıra mənbələr bunun tam əksini göstərərək, əslində Səfəvilərin Masonlarla ciddi əlaqədə olduğunu bildirirlər. Amma əsl həqiqətdə Masonlar Səfəvi dövlətini, Qızılbaşlıq ideyasını Masonluğun alternativi kimi görürdülər. Məhz buna görə də Şah İsmayıl Xətaiyə yanaşmada iki prinsipdən istifadə olunurdu:

1. Səfəvi dövlətinin idarə olunmayacaq həddə qədər böyüməsi və Şərq dövlətləri üçün təhlükəyə çevrilməsinə nail olmaq.

2. Qızılbaşlıq ideologiyasının məhv edilməsini təmin etməklə dairəni qapatmaq.

Bunun üçün Mason birliyi Səfəvi dövləti ilə sıx münasibətlərə start verdilər. Ən maraqlısı isə bu idi ki, Səfəvi dövləti gücləndikcə Osmanlı sarayında Xətai əleyhdarlarının sayı artırdı.

SƏFƏVİLİKDƏ MASON İZLƏRİ...

Səfəvi dövləti ilə Osmanlı imperiyasının üz-üzə gəlməsinə artıq şübhə yox idi. Elə buna görə də bir tərəfdən Osmanlı imperiyası Qərb elçiləri ilə dolur, digər tərəfdən Səfəvilərin həm daxildən ruhən sarsıldılması, həm də Osmanlı düşmənçiliyini yaratmaq üçün hərbi dəstək vermə təklifləri artırdı. Əslində Masonlar üçün Qızılbaşlıq ideologiyası çox zərərli bir ideologiya hesab olunurdu və bu prinsipin sıradan çıxarılması üçün ciddi işlər də görülürdü.

İLK YANLIŞLIQ

Səfəvi nəzəriyyəsi isə artıq dövlətçilik prinsipini gücləndirmək üçün ilk yanlış addımını atmışdı. Dünənə qədər qızılbaşlıq ozan-dərviş sirri ilə zəngin Şeyx sistemi ilə pərçimlənmişdisə, dövlət sərhədlərinin genişlənməsi üçün artıq Qızılbaşlıq təriqətçiliyə çevrilirdi. Məhz şiəliyin dövlət ideologiyası olaraq hətta qızılbaşlığın özündən irəli çıxması Mason dünyasının türk dünyasında ilk uğuru oldu. Səfəviliyin ilk anlarında qızılbaşlıq, Tanrıçılığa söykənəkli İslamdan öncə də mövcud olan bir sistem kimi qəbul olunurdusa, növbəti mərhələlərdə qızılbaşlıq şiə bayrağı ilə əvəzləndi. Ozan-dərviş dünyası öz sirlərini içində qorumaqla , praktik təriqətçiliklə əvəzləndi. Çox maraqlıdır ki, qızılbaşlıq fəlsəfəsi bu gün də Masonların maraq dairəsində olan fəlsəfədir və bu qapalı dairədən hələ də içəri daxil ola bilmirlər.

İKİNCİ YANLIŞLIQ

Əslində Masonların ikinci uğuru Səfəvi dövlətində yaşayan bir toplumu ələ keçirmələri oldu. Səfəvilər Qızılbaşlığı ruhən şiəliklə əvəzləməklə türk toplumunun parçalanmasına imkan yaratdılar. Osmanlı imperiyası bu yanlışlığın hikkəsindən növbəti yanlış addım atdı və Qızılbaşlığı kafir əməli saydı. Beləcə, bir yanlışlıq növbəti yanlışlığa imkan tanıdı.

Bir sözlə, masonlar yaranmış fürsətdən bəhrələnə bildilər. Səfəvi dövlətində farsların imkanlarından yararlanan Masonlar hakimiyyətin sosial bazası olaraq farslara imkan tanıdılar. Beləcə, fars təfəkküründən daima kənarda olan Qızılbaşlıq fəlsəfəsi ilk mərhələdə şiəliklə əvəzləndi, ikinci mərhələdə isə saraydan qovulan fars toplumu Qızılbaşlıq bayrağının daşıyıcılarına çevrilməyə başladılar. Bununla da bir tərəfdən Qızılbaşlıq fəlsəfəsinin özü zədələndi, ikinci tərəfdən bu sistemdə fars təsiri yenidən yaranmağa başladı. Nəticədə Osmanlı sarayındakı mason əyanlarla Səfəvi hökmdarlığındakı fars toplumu masonluğun silahına çevrildi.

MASONLUĞUN ŞAH ƏSƏRİ...

Beləliklə, əslində Mason bayrağının altına salınan Şah İsmayıl Xətai və Sultan Səlim bilmədən Mason dünyasının ən ciddi planlarını həyata keçirdilər. Çaldıran döyüşü isə bu planın ana xəttinə çevrildi. Amma məsələ bununla tamamlanmadı. Şah İsmayıl Xətaidən sonra hakimiyyətə gələn Təhmasib şahla Sultan Səlim yenə bu savaşın davamçılarına çevrildilər. Çox maraqlıdır ki, hər iki hökmdar yenə də Qərbə baxa-baxa bir-birinin ərazisinə yürüş təşkil etdilər. Acınacaqlı hal isə budur ki, Səfəvi dövləti Osmanlı İmperiyasını diz çökdürmək üçün Vyanadan, Osmanlı İmperiyası isə Fransadan hərbi ləvazimat almağa başlamışdı. Beləcə, gücləndirilən türk dövlətləri bir-birinin üzərinə saldırılmaqla acı bir tarix yazmağa məcbur edildilər.

SON

Məhz iki türk dövlətinin üz-üzə gəlməsi və Qərbin rahat nəfəs alması mason təşkilatının ən böyük uğuru sayıldı və bununla da Qərb dünyası və xristianlıq Masonluğun əsarətinə düşdü. Həmin zamanlar Vyana kardinalı yazırdı: “İslamı sarsıtmaq üçün hər kəslə əməkdaşlıq etməyə dəyərdi. Və bunu bilməliyik ki, İslamın bayrağı türklərin əlindən çıxarsa, xristianlıq üçün heç bir təhlükə qalmayacaq”. Bu elə belə də oldu. Türk dünyası diz çökdürüldü, xristianlıq hegemon din olaraq Avropada nüfuz sahibinə çevrildi. Amma bu üzdə görünənlər oldu. Alt qatda isə İslam dini küncə sıxışdırılsa da, xristianlıqda yüz illər ərzində Mason təşkilatı tərəfindən aparılan siyasət nəticəsində əsl mahiyyətindən kənarlaşdırıldı. Bu isə Mason birliyinə dünyanı yenidən bölüşdürməyə imkan yaratdı. Belə bir bölgü Mason təşkilatı tərəfindən bir də 1918-ci illərdə həyata keçirildi. Bu savaşda da Masonlar qalib oldu. Həm də 1918-ci ildən etibarən Masonlar Azərbaycanla bağlı planlarını daha da təkmilləşdirdilər...

MÜƏLLİF: Eldəniz ELGÜN