Qurbanlar

İnsan qəddardı. İnsan hələ də qan tökməyindədi. İnsan hələ də düşünür ki, başqasının qanını tökməklə günahları bağışlanacaq. Min il bundan əvvəl də beləydi, 3 min il əvvəl də. Qurban vermə prosedurunun dizaynı, tərtibatı dəyişib, amma mahiyyəti həmən cür qalıb. Qurban bayramı ərəfəsindəyik. Minlərlə qoyun kəsiləcək və insanın günahlarını yuyacaq.

Qurban vermə mərasimi çox qədimdi. Yunanlar Troya divarları altında qekatomba yuraşdırırdılar ki, bu da onların görünməz zənginliyindən danışırdı. Burda eyni vaxta yüz öküz qurban verilirdi. Ona görə də hələ ki, ən qiymətli qurban mərasimlərindən sayılır. Orta əsr səyahətçilərin yazılarında ruslar və slavyanlarda ər ölərkən arvadı, ya da kənizinin qurban vermə mərasiminin təsvirini oxuya bilərik. Yəhudilərdə günahın bağışlanması üçün, qərəzlə edilməmiş qətlin günahını yumaq üçün qurban vermə mərasimi ən vaciblərindən biri sayılır. Qurban onu verənin maddi durumundan asılı idi. Kasıblar göyərçin, toyuq verməklə canını qurtara bilərdi, amma varlı mütləq xərc çəkib buğa almalı idi. Bəlkə ona görə, yəni varlı olmadıqlarına və kasad təbiətdə yaşadıqlarına görə çukçalar qar, piy və söyüd yarpaqlarından xüsusi kolbasalar hazırlayıb onu bıçaqlayırlar. Guya ki, maral bıçaqlayırmış kimi. 

İnsan ev tikəndə də qan tökməyini saxlamır. Qədimdən bəri təzə tikilmiş evin bünövrəsinə quban qoymaq adəti vardı. Çox vaxt at kəlləsi, kasıblarçün isə toyuq qoyulurdu. Ona görə də ruslar indiyədək daxmalarını «toyuq ayağı üstə koma» adlandırırlar. Serbiyada qəsr tikərkən eyni adlı əkiz bacı və qardaşı diri-diri divara hörmək adəti vardı. Beləsi tapılmasa ustalardan birinin qardaşı arvadını divara hörür və yalnız uşağına süd vermək üçün bir dəlik saxlayırdılar. O da ki əgər qadının uşağı oğlan idisə. Qədim çinlilər panda qurban verərdi. 4 min il əvvəl pandaları ölən adamla birgə basdırırdılar ki, o dünyada günahlarını yuya-yuya onu müşayiət etsin. Prosedurlar içində inklərin Allaha körpə uşaqları qurban verməsi xüsusi qəddarlığıyla fərqlənir. Bura Hindistan və Yaponiyada dini baxışlarna görə öldürülən, Rusiyada və Orta Asiyada özünü axtalayan  adamları da əlavə edək.  Atsteklərin «Ketselkoatl qanadlı ilan» adlı qaniçən ilahı da həmişə qanpərəst olmayıb.Vaxt vardı ona kəpənəkləri  qurban verirdilər. İnsanların işi fırıq olduqca tökülən qanın miqdarı, verilən qurbanların dəyəri artmağa başladı. İnsan ona qiymətli olan əşyanın qurban verilməsinə dəyər verir. Hələ nəfəs alan canlı üçün qan hər şeydən qiymətlidir. Ona görə də qurban rituallarında suda boğmaq, asmaq kimi qansız mərasimlər keçirilmir. Əgər əşya qandan qiymətlidirsə onu qurban vermək olardı, çinlilərin kağızı qurban verdiyi kimi. Yaxşı ki, İbrahim peyğəmbər oğlunu qurban vermək istəyəndə Allah onun əlini saxlayıb qoyun qurban verməyi tövsiyə etdi. Yoxsa ki, biz hələ də afrikanın daqomey, aşanti xalqları kimi yüzlərlə qulun qanını tökərdik, ya da qədim Misirdəki kimi qulları öldürüb padşahlara yol yoldaşı edərdik. Ya da assuriyalılar, filistinlilər kimi padşahın günahlarını uşaq qanı ilə yuyardıq. Kütləvi şəkildə insan qurbanı verməkdə ad çıxarmış mayalılar düşünürdü ki, Günəş insan qanı ilə qidalanır. Çin insan qurbanı verməkdən 17-ci əsrdə, yaponlar isə orta əsrlərdə əl çəkiblər.  Yunan divar freskalarında qurban mərasimlərinin çəkilməsi də əlbəttə ki, estetik baxımdan gözəgəlimli olmaq üçün deyildi, onalar real hadisələri əks etdirirdi. Romalıların da qladiator döyüşləri əvvəllər şou xətrinə düzənlənmirdi, ritual xarakterli olurdu. Sonralar insanlar kütləvi şəkildə qan tökülməsindən ləzzət almağa başladı. Bəşər sivilizasiyası abidələrinə nəzər salsaq salamat qalmış divarlar qurban mərasimlərinin təsvirləriylə doludur. İnsanlar Allahdan qorxduğundan günahdan əl çəkməkdənsə onu qanla yumağa üstünlük veriblər. Tədqiqatçılar deyir ki, insan Allaha dua etməyə başladığı dövrdən, yəni əlini açıb ilahi qüvvələrdən kömək, xilas, imdad diləməyə başladığı zamandan qurban verməyə, yəni başqasının qanını öz məqsədlərinə görə axıtmağa başlayıb. Peruda ink xəstələnirdisə böyük oğlunu öldürərək göy yaşları içində bu qurbanı qəbul etməyi yalvarıb xahiş edirdi. Spartalılar zəif xəstə uşaqları öz güc və əzəmətlərinə qurban verərək qayadan tullayırdılar. Axı xəstə uşaqdan nə döyüşçü çıxacaqdı? İnsan qurbanı verən mayalılarda adi vaxtda adam öldürmək çox böyük günah sayılırdı. Bəzən qurban özü qurban olmaqdan ləzzət alırdı. Atsteklərdə kiminsə seksual günahına görə qurban verilmiş qızın dərisindən kahin üçün gözəkcə tikilərdi. Kahin Allahın dərisini geydiyini zənn edərək fəxr duyardı.

Yalnız insan qəddarlığından ləzzət ala bilir. Milyonlarla insanın qorxulu filmlər, qan və ölüm olan kadrlar üçün ürəyi gedir. Hətta dindar xristianlar da evlərində çarmıxda qan tökülən, əzabdan qovrulan insanın şəklini saxlayıb bəlkə də hər gün ona baxıb dua edirlər. Müsəlmanlar isə heç olmasa ildə bir dəfə ailə rifahı naminə qoyun qanı tökməyi arzulayır. Görəsən hələ nə qədər qan tökülməlidir ki, insan günahları tam yuyulub təmizlənsin?

MÜƏLLİF: Gülnarə RƏFİQ

Toy

Bakının dəyişkən havasından bezib kənd toylarından sarı burnumun ucunun göynəyən vaxtında dostumdan xəbər gəldi:
- Evlənirəm, hazırlaş toya gəlməyə.
Sevincək səsini vecimə almayıb təbriksiz-filansız soruşdum:
- Restoranda ya mağarda?
- “Hələ bilmirəm” cavabını eşidər-eşitməz telefonda deyə bilməsəm də, arxasıyca bəyanat yaydım: “Restoranda olsa getməyəcəm!”


Dörd-beş gün öncədən “palatka” toyunda iştirak edəcəyimi biləndə xüsusi təmtaraqla hazırlaşdım.

“Niva”lı, “Davidoff ”lu yeniyetmə kişilər toy yerinə çatar-çatmaz nağaranın səsi “xoş gəldinə”çıxdı. Şəbnəm Tovuzlunun “Bəxt üzüyüm” mahnısının sədaları altında dostumla görüşüb hal -əhval tutar-tutmaz, başına toplaşan kənd cavanları ilə zarafat edib deyib gülməyindən qalmadı. Amma insafən, özü kimi bığ yeri təzə tərləmiş dostları, şəhərin canında özündənrazılıq olan cavanlarından xeyli yaxşı təsir bağışladılar. On-onbeş dəqiqə sonra toyxananın rəngi bozarmış “ palatka”sının yırtıq yerlərindən içəridə diz-dizə oturan gözaltılarına oğrun-oğrun baxan növcavanların qəribə hərəkətlərini görəndə, telefonumun “not” yerinə bu maraqlı detalı yazmaqdan özümü saxlaya bilmədim.Bu rayonda oğlan toylarının gəlin gələnə qədər qadınların toyxananı zəbt eləməsi adi haldır.Elə buna görə də, gündüz qadınlar məclis yiyəsi olanda, kişilər mağarı üzük qaşı kimi dövrəyə alıb hərə öz məhrəminin hərəkətinə göz qoyur. Amma məsələ bunda deyil. Məsələ ondadır ki, bığ yeri təzəcə tərləyən oğlanların əksəriyyətinin maşını var. Öz istəklilərinin mağardan bayıra çıxdığını görən kimi “davidoff” siqaretinin birini damağına qoyub “Niva” və “06”-sının “kapot”unun üstünə dirsəklənib ağız dolusu tüstünü tez-tez havaya fısqırdır ki, gözaltısı onu görsün. Yəni mən kişiyəm. ”Niva”m var, özüm də “ davidoff” çəkirəm, nolsun rus dilini bilmirəm. Xoşbəxtlik ondadır ki, Allah qızın könlünə rəhm salsın və gözünün quyruğu ilə yeniyetmə kişimizə nəzər yetirsin. Bu mənzərəni uşaqlardan birinə deyəndə məni arxayın etdi ki, axşam həmin növcavan mütləq Natiq Mustafayevin mahnısını oynayacaq.

Kefi şeşi-beşdən gəlirəm bala-bala,
Yarla görüşdən gəlirəm bala-bala.
İmam Qusik və ördək yemi lüləkabab
Mən kimin yanında deyirəm ki, kənd toyunun ölüsüyəm, sözümü qəribçiliyə salır və “allah kəssin kəndi də onun toyunu da” deyib ağız büzür. Etibarlı mənbələrə istinadən deyə bilərəm ki, bunu ən çox arvaddan istifadə tarixi üç ili keçməmiş kişilər edir ki, onlar da haqlı- haqsız olaraq üç illik ömür-gün yoldaşlarının makiyajlı dırnaqlarının toy qazanın hisindən qaralmasını həzmi-rabedən keçirə bilmirlər.Yaxud onun-bunu qabağından qalmış artıqları təmizləyib qab-qaşıq yumaq əziyyətinə tablaşmayan xanımları iki dünya bir olsa da, bu işə razı salmaq olmaz. Əlbəttə, bunun mənə isti soyuğu yoxdur. Belə baxanda cəhənnəmə gora ki, ağız büzmür üz turşutsunlar. Mənə nə?! Amma təsəvvür edin ki, dağın ətəyində olan kənddəsiniz, dörd tərəfdə yanıb külə dönmüş zəmi yerləri, Koffi Annan və Barak Obamanın rənginin kvadratına bərabər sahələrdə aclıq aksiyası keçirən mal-qara, iki ildir kəndin peyin-təzəyindən başını götürüb qaçaraq “Vosmoyun” bazarında mayka-tumuş-lifçik komplekti satıb toyxanada “bakılı balasıyam” mahnısı oynayan qızıldiş oğlanlar, ocaq başında dörd yaşlı qalstuklu nəvəsinin ağzına lülə kabab təpən güllütuman qocalar, şər qarışana yaxın eşşəyi tərsinə minib mal-heyvanı örüşdən gətirən qız uşağı və bunun kimi maraqlı mənzərələrlə burun-buruna qalmısınız. Hələ mən onu demirəm ki, eşşəkarabası təkərindən ştanq düzəldib musqul yığan kənd cavanları qaz turbasından turnik əvəzi istifadə edib özlərini Bakıdan qonaq gələn qızlara göstərirlər. Birdən kimsə mənim bu dediklərimi kəndə lağ-lağı kimi qəbul edər. Ay tövbə!!!Mən balaca bir uşağın bəyin otağından çırpışdırdığı sulu şaftalı ilə yarpaq dolmasını yavanlıq edib ağız-burnuna yaxa-yaxa yediyini görəndə ləzzət alıram. Yaxud, serial qəhrəmanı Don Barbaranın Santosdan uşaq istəməsini faciə kimi qəbul edən atasının şalvarından yapışaraq xoruz pipiyi şüşə konfet arzulayan azyaşlının 20 qəpik üstündəki mübarizəsinə tamaşa eləmək, nəyə desən dəyər. Bir də görürsən ki, cəmi üç ildir kənddən Alatavaya gəlin köçən bir xanım, gavalı ağacına dırmaşıb kal meyvələri dərən uşağına “ux tı, merzaveç” deyib də evdə çürüyən zənbil-zənbil (yox bir, xaral-xaral) meyvə olduğunu xatırladaraq, uşağın mitilini atasına təhvil verir. Nə isə, uşaqlardan bir-iki cümlə də yazım, keçək başqa əhvalatlara. Maraqlı epizoddur, diqqətlə oxuyun.
Birdən gözümə sataşdı ki, şəhər dəbiylə geyinən, alnının sağ və sol küncünə çatan yağlı qələm qaşları olan, “priçoskası” Elza Seyidcahanın əndirabadi saç düzümlərini xatırladan bir xanım boşqaba doldurduğu iki şiş lülə kababı oğluna yedirtmək uğrunda ölüm-dirim mübarizəsinə girişib.
Uşağın ciy-ciy səsini qulağım aldı.
- Mama, tı ne ponela, ne xaçu, ne xaçu.
Artıq mənə məlum oldu ki, qəhrəmanlarım “böyük qardaş” elindən qonaq gəliblər və gümanımda yanılmadım. Öyrəndim ki, xanım beş ildir Tümendə gəlinlik həyatı yaşayır. Balaca dostum əvvəlcə ona rahatlıq verməyən qalstukunu boynundan çıxarıb ördəklərin üzdüyü gölməçəyə tolazladı, sonra qara kostyumuqarışıq özünü işıq dirəyinə sürtdü ki, oynamaq istəyirəm. Özümü onlara tərəf verib guya kömək etmək istədiyimi bildirdim. Xanımdan soruşuram :
- Adı nədir?- ( əlbəttə, mənasız sualdır. Adama deyərlər ki, sənə nə?)
- Hüseyin.
- Yəqin babasının seçdiyi addır. -Özümdə bilmədim ki, uşağın babasının bura nə dəxli var.
- Net, mən vıbor elədim. Vı znaete, mən dindarlığı sevirəm. Allahdan, peyğəmbərdən qorxuram. İstədim ki, oğlumun adı İmam adı olsun. Evimiz ruzi-bərəkətlə dolsun.
Xanımın danışmağa meyilli olduğunu bilmirdim və bir iki sual da soruşmaq istəyirdim ki, uzaqdan iki nəfərin qanlı-qanlı mənə baxdığını gördüm. Bir az əvvəl qaz turbasından olan turnikdə master-klass keçən qəhrəmanlarım Silvester Staloninin qara eynəyindən taxmışdılar və musqullarının vahiməsindən özümü itirəndə, ümummilli atalar sözümüz yadıma düşdü : “Arığın nə iti azıb qoruqda ki, vurub qıçını sındırsınlar”.
Balaca dostumun ördək gölməçəsində üzən qalstukuna tamaşa edə-edə toyxanaya tərəf gedirdim ki, nəyinsə çilik-çilik olduğunu eşitdim. Ardınca da imamsevər dindar xanımın səsini...
- Qusik, xvatit, Qusik. Tı uje ağ elədin!
...Ördəklər lülə kabab qismətlərini bölüşdürürdülər...
Əziz oxucu, səmimiyyətimə inana bilərsən: Gerçəkdən sarsıldım. Və Həzrəti Hüseynin müqəddəs ruhuna salavat çevirib uşağın şillə-şapalağa tutulduğunu görməmək üçün toyxanaya tələsdim. İndi telefonumun “not” yerinə baxanda o vaxt yazdığım bir cümləni ləzzətlə oxuyuram “Allahdan özümə ucuz ölüm arzulayıram. Məsələn, “Prado”nun təkəri altında qalmağı...”
“Ağa, cəddinə “plen” düşüm”
Gəlin maşını bəzənib yola çıxanda, telini yan darayan oğlanlar sevgililərinin hörmətini qazanmaq üçün “Niva” və “06”-larının qapılarını xonçalı arvadların üzünə açıq elan etmişdilər. Camaatın başı əkin-biçin söhbətinə elə qarışdı ki, bir də onda ayıldılar, yol kəsib şirinlik istəyən uşaqlar bəy atasının xəsisliyi ucbatından, qışqıra-qışqıra gəlin maşınının yanı ilə üzü yoxuşa qaçıb bir metr dillərini çıxarıblar. “Tərəkəmə”-nin sədaları altında qol götürüb oynayanlara tamaşa edirdim ki, nəyinsə başıma dəyib köynəyimin cibinə düşdüyünü gördüm: Mumu. Ağzınız şirin olsun-ürəyimdə dedim. Gəlin içəri keçən kimi ayağının altında sındırdığı boşqabın səsinin dalıyca qaynatasının xeyir-duası eşidilir:
- Suyunuz sərin, çörəyiniz isti olsun. Heç vaxt neynim, necə eləyim deməyəsiniz. Eviniz oğul-uşaqlı, qapınız itli-pişikli olsun.
Bu arada arvadlardan kimsə “gəlinə nə verirsən?” deyib qaynatadan sözün Mustafasın istəyir. Gəlininə nə vermək məsələsi kişinin səxavətindən asılıdır. Məsələn, Camış, İnək. Ən aşağısı yanıbalalı qoyun. Əlbəttə, belə vəziyyətlərdən çıxmağın bir yolu var ki, o da gəlinə “bu ev-eşik, mal-heyvan, toyuq-cücə hamısı onundur” deməkdir. Dostumun da atası bunları deyəndə bilmədi ki, hələ inşallah bundan sonra üç oğul evləndirəcək və hər il ot biçinində yabalaşdığı, buğda biçinində kombaynın başında qaçdı-tutdu oynadığı oğlunun mitilini ən uzağı bir ildən sonra bayıra atacaq ki, səni əkib-doğanın ...
Dostum gəlini otaqda qoyub həyətə düşən kimi tay-tuşları ilə zarafatlaşmağından qalmadı və camaatın əsəblərinə toxunan part-partları uşaqların əlindən alıb bu dəfə özü atıcılıq məharətini yoxladı. Sizi inandırıram ki, bəyin öz toyunda part-part atması dünyada analoqu olmayan bir hadisədir. Arvadların “ay bala, toyundur , bir az ağır ol” deməsini vecinə almayan bəydadaş, tez-tez qara qalstukunu əlləşdirirdi ki, Allah, bu it xaltasından ( ifadə bəyə məxsusdur!) nə vaxt canım qurtaracaq!
Kənddə itib dostumun boz ayısı
Mahnı zakaz verir polis dayısı
Ağ krassovkalı uşaqlar qırmızı İran vedrəsi ilə ortalığı suvarırdılar ki, toz-torpaq olmasın. Bu yerdə bəyin atası əlində uzun bir nar çubuğu toyxanaya girib toybəyi axtarmağa başladı. İt oynatmaqda böyük təcrübəsi olan qohumlarından birinin qolundan tutub bu işi ona tapşırdı. ”Xan” arağının butulkasını qucaqlayan toybəyi əvvəlcə nar çubuğu ilə şuluqluq salan uşaqları yerbəyer etdi. Sonra az qala Koroğlu dastanı boyda mənasız və düşük əhvalat danışıb camaatın ətini tökdü. Nar çubuğunun təzyiqinə məruz qalan uşaqlardan biri çanaq antennanın üstünə dırmaşıb divara bərkidilən dəmirinin üstündə oturdu və ayaqlarını yelləyə-yelləyə toyu seyr etməyə başladı. Toybəyi oynamaq istəyənlərin nəzərinə çatdırdı ki, iki mahnıdan artıq oynamaq qəti qadağandır. Növbə bəyin dayısına çatanda bəydadaş taxtından durub şəxsən musiqiçilərin yanına gəldi və diri beş manatlığı onların qabağına atıb Yusif Mustafayevin “yol polisləri” mahnısını sifariş elədi ki, Tümendə polis rəisi işləyən “daydayı” ilə qol-boyun oynasın.
Yollarda iziniz var, dövlət yol polisləri,
Nurlu xoş üzünüz var, dövlət yol polisləri.
Rəis buna bəndiymiş kimi, cibindən üç 100-lük dollar çıxarıb bacıoğlunun köynəyinin açıq düyməsindən qarnına dürtdü. Və oğlunu da yanına çağırıb, biri sağında biri solunda bütün toyxananı fırlandı ki, mənim dollarım var. Hələ onu bəyə bağışlaya da bilirəm. Rəisin beş mahnı oynamasına dözə bilməyən dəliqanlı cavanlardan biri ortalığa çıxdı ki, bəs biz xiyarıq? Mən də oynayacam, özü də yeddi “zakaz”. Dostum dedi ki, dəliqanlı hansısa cənub rayonundan gəlib və seyid peyğəmbər övladıdır. Sən demə bunu toybəyi bilirmiş. Ona görə də rəisin qulağına pıçıldı ki, yola vermək lazımdır. Rəis dəliqanlını müştərək oynamağa dəvət edəndə qardaş razılaşmadı və İsrail Musayevin “Xatirəm” mahnısını təkbaşına oynamaq istədiyini dedi. Bunu özünə təhqir sayan qanun keşikçisi “nemiroff” arağının təsiri ilə əlini ağzına söykəyib çığırdı:
- Vızqırd ə burdan, svoloç!
“Vızqırd” sözündən inciyən dəliqanlı acıq eləyib onları qarğıya-qarğıya toyxananı tərk elədi.
- Cəddim belinizi vursun! Xeyir bərəkət tapmayasınız!
Bunu eşidən toybəyi dözmədi, onu geri qaytarmaq üçün mikrafonu əlinə götürdü.
- Ağa, cəddinə plen düşüm, getmə!
“Niva”nın yırtıq “kruşitil”inin səsi “yol polisləri” mahnısına qarışanda rəis səkkizinci mahnısını oynayıb toyxananı tərk elədi.
Bundan sonra ürəklənən kənd cavanları meydanı əllərinə alıb əməlli-başlı toy çaldırdılar. Bir də onda xəbərim oldu ki, bəyin qardaşı yekə bir stolu başına alıb toyxananın ortası ilə bizə tərəf gəlir. Cibinə dürtüşdürdüyü iki “platin” arağını ortalığa qoyub, dost-aşnasını başına yığdı. Şələqulaq bir uşağın özündən yekə nimçədə gətirdiyi meyvələri doğrayıb “platin”lə ötürdülər. Bəndəniz yüz-yüz vurmaq təklifindən imtina edəndə bekar qalmayım deyə meyvə doğrayıb onlara qulluq etmək vəzifəsini mənə həvalə etdilər. Meyvə qurtarar-qurtarmaz bəyin qabağındakı dolu vazanı çırpışdırıb arağın üstündən “xırdalan” pivəsilə içəri ötürdülər. Mən ömrümdə bu qədər içən adamlarla rastlaşmamışdım. İnsan orqanizmi bu qədər spiriti necə qəbul edir? Sadəlövh və avam sual da olsa mənim üçün bir şey maraqlıdır: bu qədər mayeni qarınlarına necə yerləşdirirlər? Nə isə... Keçək digər maraqlı məqamlara.
Telefonuma zəng gəldiyi üçün toyxananı tərk elədim. Bəyin atası ilə üz-üzə gələndə ikinci dəfə görüşüb gözaydınlığı verdim. Evin arxasındakı guya sakit bir guşəyə çəkilib “alo” demək istəyirdim ki, zirzəmidən səs eşitdim.
- “Fanta”nı neynirəm ə xiyar, ”Jalə” götür.
- Araq da var. İstəyirsiz?
“ Quldurbaşılar” oğurladıqları mallarını evin arxasındakı ot tayasının altında yerbəyer edəndən sonra hərəsinin cibində bir şüşə araq toyxanaya qayıtdılar. Bəyin qardaşı dədəsinin gözündən yayınıb araqları qarmonçalanın köməkliyi ilə stolun altına ötürdü.Vur çatlasın... Bəndənizi yenə qulluqçu yerində görmək həvəsi də öz yerində...
Yarımca saat sonra mağarın sağ tərəfindəki taxta tualetdən gələn öyümə-öskürək-inilti-zıqqıltı səsləri Xaruki Murakaminin “Öyümə” hekayəsini yadıma saldı. Amma Murakaminin qəhramanından fərqli olaraq, bu adam əziyyətsiz, rahat öyümürdü, zülüm çəkirdi.


Bəy tərifi, səy tərifi, tutun yolun hərifi!
Sevgili Oxucum, sən “palatka” toyunda bəy tərifinin şahidi olmayıbsansa, mən kömək edərəm. Deməli, klassik nağara ritminin sintezator variantı eşidiləndə və müğənni xanımın yanında dişini ağardan biri gördünüzsə, arxayın ola bilərsiniz ki, bəy tərifidir. Xanımın yanında dişini ağardan adamın ora getməsinin bir neçə səbəbi var ki, onu üç variantda bu şəkildə düzmək olar :
- Birincisi, babat pulu olan qohum-əqrabanı nişan verib onları adı ilə çağırtdırmaq və hər birindən aşağısı 5 manat pul qopartmaq.
- İkincisi, səhəri gün kənd cavanlarının yanında şeşələnmək ki, gördüz də, dünən ceyranla neynirdim?!
- Üçüncüsü, xanımın qulağına ad çuğullayanda yaxası açıq köynəyin altındakılara sulu-sulu baxmaq.
Burda bir zəruri qeyd yazmaq lazımdır ki, əgər xanımın yanındakı çuğul evlidirsə, deməli, o, arvad –zad hərləmir və bu sarıdan qorxusu-hürküsü yoxdur. Amma çox nadir hallarda buna təsadüf eləmək olar.
Camaatdan pul qopartmağın müxtəlif yolları var ki, burda da şairlik köməyə gəlir. Məsələn, qafiyənin gözəlliyinə baxın: “Göydə bir ulduz var adı Talıbdır, bizim xalat bacanağda qalıbdır”. Yaxud, “ Bizim bu toy tarixlərdə qalası, gəlsin xalat verin bəyin xalası”. Atalar üçdən deyib. Birini də yazım yarımçıq olmasın: “Dəryada qərq olub Nuhun gəmisi, beş manata görə gizlənib Şükür əmisi!”.
Söy ki, söyən mərd olar, söyməyən namərd olar!
Mən, ömrümdə atanın oğul toyunda dava saldığını görməmişdim, onu da gördüm. Bəy tərifindən sonra - gecə birin yarısında nağaraçalan yuxusuzluqdan əsnəyəndə, bəy atası əlini göyə qaldırıb toyun başa çatdığını elən edən kimi ara qarışdı məshəb itdi. Bəyin lülqəmbər dostlarından biri aşa-aşa meydana girib elan elədi: “Toy qurtarıb-zad eləməyib! Kim getmək istəyirsə qapı açıqdı. Saat ikiyə qədər burdayıq”.
Bu müdaxilədən qəzəblənən və dəliqanlıdan heç də az içməyən atanın səsi eşidilir:
- Ə, düdük, sən haranın qoduğusan ki, mənim sözümü iki eləyirsən?!
- Ağzının danışığını bil! Mən “anam mənim” mahnısını oynamaq istəyirəm. Hamı öz anası ilə oynasın ki, mehribanlıq olsun.
- Buraxın ə, məni. Buraxın deyirəm! Qurumsaq köpəyoğlu...
Bəy atası onu qucaqlamaq istəyən böyük oğlunun qolları arasından balıq kimi sivrişib çıxar-çıxmaz oğlanın üstünə cumdu. Amma bu dəfə onu toybəyi qucaqladı. Ata və böyük olduğunu ona xatırladıb yola gətirdilər. Dəliqanlı oğlan “anam mənim” mahnısını oynayanda “platin”in təsirindən iki dəfə camaatın üstünə yıxılmasına baxmayaraq, oğulluq sədaqətini göstərmək üçün əzim və iradə ilə mübarizə aparırdı-dodağının altında özü üçün oxuyub oynayırdı...
Gecə saat 1:00. Oynamaqla arası olmayan və yalnız məcburi nəzakət xətrinə ölüm-zülüm toyun axırını gözləyən qohumları yuxu aparmaq üzrədir. Gəlin dözməyib otağından eyvana çıxır və “palatka”nın yırtıq yerindən vur-çatlasına tamaşa eləyir. Bir də baxırlar ki, bəy yoxdur. Bəyin atası ilə kəllə-kəlləyə gələn dəliqanlı oğlan evə qalxıb bəydadaşı sürüyə-sürüyə toyxanaya gətirir. Yenə çal oynasın Əjdər əmi...
Nəhayət vağzalı...
Hamı dağılışır yatmağa. İki nəfərdən başqa...
Dağların arasından gülümsəyən günəş bir ailənin sevincinə şərik olur...

MÜƏLLİF: Cavid ZEYNALLI

Cavan qızlar və qocamanlar

Məşədi İbad cavan qıza aşiq olub onu almaq istəyəndə çoxları o kişiyə gülürdülər. Gülürdülər ki, 50 yaşlı kişi cavan bir qıza aşiq olub. Amma rəhmətlik Üzeyir Hacıbəyov 50 yaşa çatandan sonra deyib ki, mən bilsəydim, 50 yaşda adam belə canısulu və cavan olur, Məşədi İbadı həmin qızla evləndirərdim. Məşədi İbad Gülnaz xanımı almaq istəyəndə çoxları bu işə pəl vururdu. Hətta o dövrdə çıxan "Molla Nəsrəddin" jurnalında cavan qızların qoca kişilər tərəfindən alınması və izdivaca girməsi tənqid atəşinə tutulurdu.

Bu hadisələr XX əsrin əvvəllərində baş verib. Sən demə, hər əsr dəyişəndə müəyyən anlar yenidən təkrarlanır. Yəni qoca kişilər, pullu adamlar cavan qız almaq eşqinə düşürlər. Birdən elə bilərsiniz həmin adamların arvadları olmayıb. Əsla belə deyil. Həmin kişilərin arvadları da olub, uşaqları da. Sadəcə olaraq arvadları qocalıb əldən düşdüyünə görə bu qoca kişilər cavan qız almaq eşqinə düşüblər. Daha doğrusu, çox imkanlı adam tanıyırıq ki, arvadı olsa da, gedib özündən 25-30 yaşında balaca qız alırlar. Buna da heç kim bir söz deyə bilmir. Onsuz da bu gün hamı bilir ki, bir çox pullu və imkanlı adamlar qeyri-rəsmi olsa da, beş-altı arvad saxlayır. Onların arasında olanların əksəriyyəti cavan qızlardır. Heç indi cavan qızlar da evsiz-eşiksiz və pulu olmayan oğlanlara getmək istəmirlər. Çünki bəziləri deyir, cavana gedib kötək yeyincə, qocaya gedib yağ-bal yemək yaxşıdır.

Bu yaxınlarda Rusiyada yaşayan 40-45 yaşlı imkanlı və varlı adam Azərbaycana gəlir və yaşadığı əyalətdə gözünə 16 yaşında bir qız dəyir. Həmin imkanlı adamın Rusiyada arvad-uşağı olsa da, bu 16 yaşlı qızla evlənmək eşqinə düşür. Qızın valideynlərinə bu məsələni çatdıranda onlar sevincdən bilmirlər ki, nə eləsinlər. Sən demə, bu yaşlı kişinin 16 yaşlı qızı istəməsi valideynlərin lap ürəyincə imiş. Həmin yaşlı kişi qız evinə bildirib ki, qız toyunun bütün xərclərini o özü çəkəcək, toydan yığılan pul isə qız evinə qalacaq. Üstəlik, nə qədər də desən qızın atasına pul verəcək, onların bütün problemlərini yoluna qoyacaq. Elə bu an yadıma "O olmasın, bu olsun" filmindən Rüstəm bəy düşür. Rüstəm bəy də fikirləşirdi ki, qızını Məşədi İbada verməklə həm qumarda uduzduğu pulları qaytaracaq, həm də varlı bir adamla qohum olacaq və çətinə düşəndə bu imkanlı adamın pulundan istifadə edəcək. Düzdür, Rüstəm bəy Məşədi İbada qızı verməmişdən xeyli pul qoparır. Bu pulla borclarını ödəyir və bir az da qalan pulu yenə qumarda uduzur. Axırda isə Məşədi İbad kimi yağlı tikə Rüstəm bəyin əlindən çıxır. Ancaq deyəsən, bu dəfə 16 yaşında qıza aşiq olan kişinin bəxti gətirib. Çünki onlar daha bu 16 yaşlı qızı cavan oğlana vermək fikrində deyillər. Elə "pir" deyib həmin yaşlı kişinin ətəyindən möhkəm-möhkəm yapışıblar. O qədər möhkəm yapışıblar ki, heç kəs bu əli bu ətəkdən qopara bilməz.


Bir neçə gün bundan əvvəl metronun "Neftçilər" stansiyasının yaxınlığından keçəndə qəribə bir hadisənin şahidi oldum. Çox bahalı bir qara "Jeep"də hərəkət edən iki qızın gözləri qaynayırdı. Avtomobili yavaş-yavaş idarə edən qızlar gözləri ilə müştəri axtarır, gəlib-gedənlərə elə maşının salonunda söz atırdı. Onun yanındakı qızsa siqaretdən bir neçə qullab çəkib tüstünü işıqforun yanında dayanmış digər avtomobil sürücüsünün sifətinə püləyirdi. Qızlar özlərini o qədər rahat və xoşbəxt hiss eləyirdi ki, sanki onların dünya vecinə deyildi. Sinəsi açıq və bütün gözəlliklərini çöldə qoyan hər iki qız camaatın diqqətini cəlb eləmək üçün yüz oyundan çıxırdı. Maqnitofonun səsini necə ucadan vermişdilərsə, musiqi ətrafa yayılırdı. Həmin qızlar özləri isə sanki müğənni kimi oxuyur və sinələrini açıb kiməsə göstərirdilər. Cavan oğlanlardan biri dedi ki, mən bu qızları yaxşı tanıyıram. Dubaya gedib-gələn qızlardır. Özlərini satıb yaxşı pul qazanıb, indi də qara "Jeep"də şütüyərək yağlı müştəri axtarırlar. Qızlar görəndə ki, çoxları onlara nifrət hissi ilə baxır, sükan arxasında əyləşən qara eynəkli və özündənrazı qız sürətlə "Jeep"i yerindən tərpədib Qara Qarayev prospektinə doğru şütədi.


Qara "Jeep"lərdə əyləşən və Bakının küçələrində şütüyən belə qızlar son vaxtlar daha da çoxalıb. Onlar heç də hər adama göz-qaş eləmirlər. O adamlara qarmaq atırlar ki, onların ya bahalı maşınları var, ya da böyük imkanları. Elə bu cür qızların da toruna ən çox düşən varlı adamların sadəlövh övladlarıdır. Ağızlarında şirə yeri qalan belə qızlar şənbə və bazar günləri daha tez-tez "ov"a çıxırlar. Ovlarına "qızıl balıq" düşəndə onların sevincinin həddi-hüdudu olmur. Amma dünyanın işini bilmək olmur, bir də gördün bu qızlar da nə vaxtsa başqalarının toruna düşdülər və o tordan nə qədər çalışsalar da çıxa bilmədilər.


MÜƏLLİF: Faiq QİSMƏTOĞLU

Bakının simvolu Qız qalasının sirri

Xəzərin sahilində bir qala var. O qədər sakit, dinməzcənə dayanıb ki, ona sükut qalası da deyə bilərdik. Minilliklərdir ki, onu sökürlər, amma tam dağıda bilmirlər, sonra guya bərpa edir, yeni görkəmə salırlar, adına min əfsanələr qoşurlar, o isə dözür və dinmir. Məğrurcasına sahildən bir az aralı dayanıb yenə də əvvəlki kimi öz sirrini kimsəyə danışmır.

Amma bizimçün, Xəzər sahilində yaşayıb onun sehrində qidalanan insanlar üçün Qız qalası barədə danışmamaq günahdır. Bizim Qız qalası haqqında biliklərimiz özünü qaladan tullamış qız barədə əfsanədən uzağa getmir. Bu əfsanənin ucbatından həya edib Qız qalası barədə bütün dünyaya car çəkə də bilmirik. İlk milli biletimiz – Əfrasiyab Bədəlbəylinin «Qız qalası» baletini səhnələrdə görə bilmirik.

Gecə və gündüz bərabərləşəndə…

Qalanın yaşı barədə mübahisələr hələ də səngimir. Məşhur tarixçi Sara Aşurbəyli Qız qalasının tikilməsini eramızın ilk əsrlərinə aid edir. M.A. Nəbiyev isə qalanın eranın 6-cı əsrində tikildiyini deyir. Davud Axundov qalanın daha qədim olduğunu və eramızdan əvvəl 6-cı əsrlərdə tikildiyi fərziyyəsini irəli sürür. Azərbacan memarlığı tarixi üzrə mütəxəssis L. Bretanitskiy qalanın iki mərhələdə, aşağı hissəsinin 5-6 –cı əsrlərdə, yuxarı hissəsinin isə 12-ci əsrdə tikildiyini fərz edir. Belə bir versiya da var ki, qala əvvəl od məbədi kimi tikilib. Dilimizdə «qala» sözü həm də od qalamaq mənasında işlənir. Qız qalasının zərdüşti daxması olması versiyası da var. Zərdüştilər torpaq, od, su və havanı müqəddəs element saydıqlarından ölülərinin torpağa basdırmır, odda yandırmırdılar. Sükut qalası adlandırılan hündür bir yerdə qoyub gedir və onları vəhşi heyvanların ixtiyarına verirdilər. Amma adı çəkilən bütün bu versiyaların demək olar ki, hamısı ciddi şəkildə tədqiq edilərkən çoxlu suallar və anlaşılmazlıqlar meydana gəlir ki, bu da Qız qalasını açlmaz bir sirrə çevirir. Fərziyyələr arasında qalanın müdafiə xarakterli olması versiyası da vardı. Amma Qız qalasının cəmi 8 pəncərəsi var. Bu pəncərələr göyə tərəf yönəldildiyindən oradan heç Qalanın aşağısında dayanan adamları görmək mümkün deyil. Tədqiqatçı Abbas İslamov daha bir maraqlı faktı üzə çıxarıb. Hər il dekabrın 22-də, gecə və gündüz bərabərliyində günəş doğan kimi əsas pəncərədən içəri işıq düşür. Sonra günəş müəyyən qanunauyğunluqla o biri pəncərələrdən içəri işıq salır. Ona görə də Qalanın pəncərələri simmetrik deyil və sanki memarlıq qanunlarını pozaraq qeyri mütənasib şəkildə açılıb. Bütün pəncərələr dənizə baxır. Qala Günəş kültu ilə bağlı tikilibsə bunun daha qədim inanclara söykəndiyindən xəbər verir. Amma hazırda biz günəşin Qalaya düşən şüalarıyla bizə nə deyəcəyini bilə bilməyəcəyik. Çünki 60-cı illərdə aparılan təmir işləri zamanı Qız qalasında əzəldən olmayan mərtəbələr tikilib. Pəncərələrdən düşən işığın qədim divarlarda nə yazdığını da görməyəcəyik.

Balaca kosmos

Qız qalası Günəş sistemini kiçik modelidir. Onun 9 pəncərəsi var (hazırda 8-dir, çünki «restovrasiya» zamanı pəncərələrdən biri qapadılıb), bu bizə məlum planetlərin sayına uyğundur. Pəncərələrin asimmetrikliyi göy cisimlərinin ziqzaqvari trayektoriyasını təsvir etməsiylə bağlıdır. Ən böyük pəncərə ən böyük planet Yupiteri təmsil edir. 7-ci pəncərə isə T hərfi şəklindədir. Məlumdur ki, 7-ci planet olan Uran yanpörtü şəkildə fırlanır. Ona görə də başqa planetlərə nəzərən perpendikulyar pozadadır. Qız qalasının ən üst mərtəbəsi göyün 7-ci qatını simvolizə edir. Qalanın hündürlüyü 28,7 metrdir. Bu Günəşdən Urana qədər olan məsafəni -28 700 milyon km.- simvolizə edir. Beləliklə Qız qalası minilliklər sonra kəfş ediləcək astronomik bilikləri özündə cəmləşdirib. Diqqət yetirilsə batıq və çıxıntı şəklində görülmüş hissənin 31(30) zolaqlarıı asanlıqla samaq olar. Bu ayın günlərini də göstərə bilərdi. Dayaq divarının cünub və şərq tərəfindən zolaqlar sayılsa onların 24 olduğunu görərik. Bu, sutkada saatların sayını da bildirə bilər. Abidənin cənuba baxan pəncərələrinin 4 olması fəsilləri, mərtəbələrə qalxan pillələrin 12 olması isə ilin aylarını göstərir. Keçmiş zamanlarda ulduzlar indikindən fəqli düzülmüşdü. Qız qalasının bir qrup ulduza nəzərən tikildiyini fakt kimi qəbul edəndən sonra ulduzların yerdəyişməsin nəzərə alaraq onun dəqiq yaşını təyin etmək olar. Onda bilinər ki, Qız qalası 11-ci əsrdə yox, ən azı 3 min il bundan əvvəl tikilib.

Suyun Allahla sazişi

1960-cı illərdə edilmiş üzdəniraq bərpa işləri (Mimikonov adlı memarın başçılığı altında) qalanın quruluşunu tam dəyişərək onun nə üçün tikildiyini sübuta yetirən dəlilləri sıradan çıxardı. Amma qala boyunca yuxarıdan aşağıyadək uzanan bişmiş gildən olan borular qırılsa da indiyədək saxlanılır. Bərpadan qabaq mərtəbələrin yerində 80 sm enində dairəvari çıxıntılar vardı. Bu axurlar qalanın içindəki tempratur fərqindən yaranan atmosfer suyunun borulara tərəf axması üçün nəzərdə tutulub. Bu su ayinlərdə istifadə edilirdi. Ən təmiz su insanla təmasda olmayan sudur. Bəlkə Qız qalasını tikən əcdadlarımız bunu bizdən daha yaxşı bilirdi? Bir sufi əfsanəsində belə deyilir: müdriklərdən biri öncəgörməlik edir ki, gün gələcək dünyada su yoxa çıxacaq. Yalnız xüsusi olaraq yığılmış sudan başqa içməli su heç yerdə olmayacaq. Sonra su yenidən qayıdacaq, amma onu içən hər kəs ağlını itirəcək. Yalnız bir nəfər müdrik kişinin sözünə baxıb su eytiyatları yığır. Su yoxa çıxan gün o, yalnız öz ehtiyatında olan sudan içirmiş. Sular kəhrizlərə, quyulara qayıdanda hamı hərisliklə sudan içdi və havalandı. Təkcə həmin kişi öz suyundan içirdi və hamı onu dəli adlandırdı. Səbri tükənən gün kişi bütün ehtiyatını torpağa töküb hamının içdiyi sudan içdi və hamının dediyi kimi «ağıllandı». …Qız qalasının düz yanında qayada ovulmuş daş qəbrin izləri görünür. Bilinir ki, onun içini sonradan doldurublar. Bəlkə bu elə həmən kişini qəbridir?

Nostradamus Bakı qalası barədə

Bütün dünya Nostradamusun öncəgörməliklərindən danışır və onun yazıları hələ də tədqiq edilir. Azərbaycanlı riyaziyyatçı Vaqif Ələkbərov bu mövzuda maraqlı tədqiqat apararaq gözlənilməz nəticələr əldə etmişdir. Vaqif Ələkbərov da Qız qalası ilə bağlı maraqlı müşahidələr aparıb və Nostradamusun «Senturiya»sının mətnində eyni sözlərin təkrarını vurğulamaqla «Qala» sözü ilə bağlı bəzi sətirləri aşkarlayıb.

«Buka qalası barbarların cəngəlliyindən qorxacaq» (1.28), «Dənizdəki qala 3 dəfə əldən ələ keçəcək» (3.01), «Mars qalanın ən böyük pəncərəsində olacaq» (5.42), «Böyük Neptun qalanın böyük pəncərəsindən görünəcək» (3.01) Buka sözü Nostradamus üçün xarakterik olan anoqramma, yəni hərflərin yerini dəyişmə üsuluyla tədqiq edilsə Baku sözü rahat alınır. Cəngəllik dedikdə ola bilər qalanın ağac gövdəsinə oxşaması nəzərdə tutulur. Axı onun içi ağacın özəyi kimi boşdur və divarları bayırdan ağac qabığı kimi zolaqlıdır. Şeirlərdə Günəş sistemi planetlərinin Qız qalasının pəncərələrinə uyğun gəlməsi bir daha tasdiqlənir. Qalanın yarıyacan zolaqlı olması bir qədər qəribədir. Bu faktı tədqiqatçıların heç biri izah edə bilmir. Nostradamusun adıçəkilən katrenində deyildiyi kimi Qalanı ağaca bənzətsək və planetlərin Günəş ətrafında hərəkət müddəti ilə müqayisə etsək, Qalanın zolaqlarını sanki ağacın yaşını təyin edən halqalar kimi qəbul edə bilərik. Günəş sistemində ən uzaq planet olan Pluton ən uzun perioda malikdir – 247, 7 il. Qız qalasını tikən memarlar da həmin rəqəmləri işlədiblər. 24 tam halqalı zolaq və 7 yarımçıq çıxıntı. Bu 3 rəqəm zərdüştilikdə də müqəddəs sayılırdı. Zərdüştilər sudrə adlanın ağ köynək geyər və onu 4 düyünlə bağlayardlar. Kuşti adlandırılan kəmər özü isə 72 ipdən hörülərdi. Rəqəmlərin üst-üstə düşməsi adamı heyərətləndirir. Müqəddəs Quranın da Fussilət (Müfəssəl izah edilmiş) surəsini islam teoloqları Günəş sisteminin şifrəli illüstrasiyası kimi və qazvari dumandan əmələ gəlməsinə sübut kimi sitat gətirirlər. Bu surədə də 2, 4, 7 rəqəmləri sırayla işlədilir.

2, 4,7 rəqəmləri arasındaki mistik əlaqədən danışarkən yenə də Nostradamusu yada salmaq lazımdır. Onun fikricə kitabındakı hər fəsil 100 katrendən ibarət olmalı idi. Amma müasirlərinin anlamadığı səbəbdən 7-ci fəslə yalnız 42 katren daxıl edərək onu sanki natamam saxlamışdır. Ruhani quru kimi ad çıxarmış El Moriyanın ezoterik dairələrdə məhşur olan kitabının «Kosmosun 247 qanunu» adlanması da yəqin ki, təsadüfdən deyil. Ona görə də Qız qalasının zolaqlarının sayını da təsadüf saya bilmərik. Magik 2, 4, 7 rəqəmi Qalanın ölçülərində dəfələrlə rast gəlinir.

Həyat ağacı

Məlumdur ki, Azərbaycan ərazilərində İslam dini bərqərar olmamışdan əvvəl, Qafqaz Albaniyası, sonralar Atropatena dövləti olarkən zərdüştiliklə yanaşı xristianlıq da qəbul edilimşdi. Xristianlıq buralarda 1-ci əsrdən etibarən olduğundan xristian mənbələrində İncil kitabı formalaşan zamanlarda bu qala barədə bir şey yazılmaya bilməzdi. Dimirti Rostotskinin «Müqəddəslərin həyatı» kitabında oxuyuruq «… Albaniyanın Baruk (Bakı) şəhərində xəstələrə şəfa verən, iztirab çəkənlərə kömək edən bir qala dayanıb». Qız qalasının zolaqlarının ağacın halqaları ilə bənzədilməsi İncilin hələ açılmamış bəzi sirrlərindən birinə yaxınlaşdırır. İoann Boqoslovun «Etiraf»ında (22 fəsil) sirrli «Həyat ağacı» təsvir edilir ki, bunu teoloqlar hələ ki, şərh edə bilmir. Onun yazdığına görə bu «Ağaca xüsusi rol verilib və o, xalqların sağalmasına, şəfa tapmasına xidmət edir». İoann Boqoslovun «Etiraf»ında 4-cü «Apokalipsis» fəslində belə sətirlərə rast gəlmək olur: «Mən Taxt görürəm. Onun ətrafında daha 24 taxt da var. Hər 24 taxtda ağ geyimli qocaman oturub. Bu Taxtın qarşısında 7 od yanır ki, 7 İlahi ruhun simvoludur.» Həmin müəllif başqa yerdə (4-cü fəsil, 6-cı şeir) «… Taxtın qarşısında şüşə kimi dəniz kristal kimi parlayır» deyir. Yenə də 2, 4, 7 rəqəmləri. İoann Boqoslovun 4-cü fəsil, 7-ci şeirində dediyi daha qəribədir: «… və bu Taxtın yanında 4 heyvan gördüm. Birisi şirə bənzəyirdi, ikincisi buğaya. Üçüncüsü heyvan üzlü insana, sonuncusu isə uçan qartalı oxşayırdı». Bu cümlənin arxasında məna tapa bilməyən oxucular İçəri şəhəri qoşa qala qapısı tərəfdən girməmiş başını qaldırıb Azərbaycanın qədim herbinə baxa bilər: bir-birinə baxan iki şir arasında bir buğa. Azərbaycanın xəritəsini görənlərə isə onun uçuş zamanı qartala bənzəməsini bir daha xatırlatmaq lazım deyil. Heyvana bənzər insanlar barədə isə uzun-uzadı fəlsəfi polemikaya qoşulmaq olar. Əhdi-ətiqdə də (qədim İncil) qəribə fraza var: «… Şərqdən olan qartalı göndərəcəm ki, dinlərin əzəlinə qaytarsın». Bu xristianlar üçün «Allah təkdir, yeganədir» fikrinə qayıdışdırsa bütün dünya dinlərinin birləşəcəyi yerə işarə edilir.

Kosmik informasiya qəbul etmək üçün vacib qəbuledici

Ola bilər ki, Qız qalası da Misir ehramları kimi astronomiya ilə çıx bağlı olaraq şəfa verici bioenerji mənbələrindən biridir. Qız qalasının mərkəzi boş olduğundan onun ortasından enerji mübadiləsi gedir. İnsanın enerji sistemiylə müqayisədə onun onurğa sümüyü ətrafında yerləşən 7 enerji mərkəzi- çakrlarla müqayisə edilə bilər. Bəzən buna 7 möhür də deyilir. Vaqif Ələkbərovun akademik Qoçun biolokasiya matritsa görüntüsü metodikası ilə təcrübələr nəticəsində əldə etdiyi faktlara əsasən bu hipotez təsdiqlənir. Mərtəbələr bioenerji baxımından özünü insanın çakraları kimi aparır. İnsanın enerji sütunu- yəni onurğası sıradan çıxarsa onun sağlamlığına necə ziyan dəyə bilərsə Qız qalasının da enerji kanallarının bağlanması həmin nəticəyə gətirir. «Qalanın başında durub şərqə doğru baxın». Qız qalasında 2005-ci il mart-aprel aylarında aparılan tədqaqatların nəticəsində maraqlı nəticələr alınmışdır. Qız qalasının başına çıxmış bir qrup ekstrasens cənub şərq tərəfdə altıguşəli oval forma müşahidə ediblər. Moskvalı bioenergetiklər Qalanın enerjisini tədqiq edərkən avadanlığın sıradan çıxmasını görəndə onlar Qız qalasını dünyanın daha bir möcüzəsi adlandırmışdılar. Qız qalasının başında olarkən bioenergetiklər qalanın mühafizəkarı adlandırdıqları məxluqla kontakta girə bilmişdilər. 7 ekstrasens eyni vaxtda adi adamlar üçün gözəgörünməz olan mühafizəkarın suallarına cavab verirdilər. Deyilənə görə bu məxluq qalanın bəzi sirrlərini də açıqladı ki, eksperiment zamanı onun məsləhətlərindən istifadə edildi. Yəqin qədimdə ekstrasensor qabliyyətli adamları kahin adlandırırdılar və onlar da qalanın mühafizəkarı ilə kontakta girib məlumat öyrənə bilirmişlər. Deyirlər ki, Misir piramidalarında faraonlar bədənlərini sağaldır və cavanlaşırdılar. Amma bunun yollarını, üsullarını yalnız kahinlər bilirdi. İndi biz də Qalanın hansı hissəsində, nə qədər, üzü hansı istiqamətə dayanacağımızı bilmirik ki, Qız qalasından yararlana bilək. Çox təəssüf ki, mübariz ateizm mövqesində tərbiyə almış elm adamlarımız tarixi öyrənərkən bu tip informasiyaları ciddi qəbul etmirlər. Təcrübə aparan ekstrasenslər Qalanın mühafizəkarından həmişə eyni cümləni eşidirdilər: «Qalanın başında durub şərqə doğru baxın».

Nə qədər ki, Qız qalasının özəyi metal arakəsmə ilə örtülüb onun içindəki enerji də içinə qapanaraq tıxanıb. Qədim dövrlərdə insanlar bizə nisbətən ulduzlara daha yaxın idilər.

MÜƏLLİF: Gülnarə RƏFİQ

Şorgözlər

Uşaq vaxtı ən böyük istəyim tezliklə böyüyb məktəbə getmək, sonra ali məktəbə qəbul olmaq idi.

Artıq zaman keçdi orta məktəbin sonlarında fikrimi dəyişməyə başladım. Gözəl olum, hər kəsi özümə cəlb edim, bir sözlə daimi diqqət mərkəzində qalım. O zamanlar təbii ki, uşaq ağlı ilə düşünürdüm. Axı mən hardan bilərdim ki, zamanında istədiyim diqqətlər vaxt gələcək bu qədər mənasız olacaq. Zamanla istəklərim reallaşdı. Ancaq indi dərk edirəm ki,çox iyrənc istəkmiş. Bu gün metroya düşəndə əksər kişilərin necə ac qurd kimi baxmaları adamı tamamilə nevroz həddinə çatdırır. Kimi həyasızcasına, kimi görməmişcəsinə, kimi guya öz aləmində ehtiraslı baxışlarla adamı lap hövsələdən çıxarır. Jeleli saç, bəzəkli cins şalvar, saxta “Emporio Armani” gödəkçələr…Özlərini super hesab edirlər. Əgər bunların heç biri yox, ciblərində sadəcə bahalı, gözəgəlimli telefon varsa, hesab edirlər ki, istədikləri hər şeyə çatacaqlar. Ağızlarını açanda isə söz yox, sanki şorba tökülür. Peşman olursan ki, dayanacaqda marşrut gözləyəsən. Ətraf 5 dəqiqə ərzində sərgi salonuna dönür. Düşünürəm ki, bütün bunlar cinsi aclıqdan irəli gəlir. Elələri var ki, öz ana bacısını tanımayıb arxadan söz atanlardır.

Küçədə yolda qadın görəndə çoxları ona müştəri gözü ilə baxırlar. Yol keçəndə güya hörmət naminə yol verirlər. Halbuki, yolu ona görə verirlər ki, qadın keçəndə bir neçə dəqiqəlik olsada onu arxadan süzsünlər. Gənclərdə demək olar ki, vəhşiləşmə gedir. Vaxt var idi liderlər gənclərlə hakimiyyət devirir, çevrilişlər edirdilər. Ancaq bu günkü gənclərlə çətin ki, bir iş görmək olsun. Əksər qızlarımız düşünür ki, unversitetə qəbul olan kimi birini tapıb ərə getsin. Əks halda ikinci, üçüncü kursdan sonraya qalsa çox pis şeylər ola bilər. Məsələn, “qonşular mənim haqqımda nə düşünər əgər ailə qurmasam? Rəfiqələrim birdən gedər mən qalaram, bəs onda mənim haqqımda nə düşünər qohumlarım?” Bir müddət keçir. Qız birini tapıb ailə həyatı qurmağa hazırlaşır. Nişan zamanı qız üzük seçmək haqqında çoxlu götür qoy edir. Təbii ki, anası da öz məsləhətlərin əsirgəmir, “qızım gərək elə üzük aldırasan ki, xalan, bibin baxanda çatlasın”. Qızın isə öz planları var. Düşünür ki, “mən elə üzük almalıyam ki, qrup yoldaşlarım heyran qalsın. Əgər üzük çox yox, azacıq ucuz olsa bəs mənim haqqımda nə düşünərlər?” Bu proses bu cür davam edir. Heç vaxt düşünmürük ki, ailə həyatı qurmağa hazırıq? Öz həyatımızı düşünmək əvəzinə onun maddi tərəflərin düşünürük, kimlərinsə haqqımızda nə düşünəcəyini düşünürük. Budur bizim bədbəxçiliyimiz.

Yaşadığımız zaman ərzində ən azı bir dəfə də olsun özümüzü düşünüb hərəkət etmirik. Hər dəfə bir iş görəndə düşünürük ki, bunu belə etsəm adamlar mənim haqqımda nə düşünər? Elə olmasa kimlərsə mənə yaxşı baxmaz axı. Budur bizim gəncliyimiz. Böyüklərimiz, cəmiyyətimiz, lazımsız ortamımız nə əkirsə bizdə onu biçirik. Keçmişimizə və gələcəyimizə baxaq. Ən azı bir dəfə özümüz üçün yaşayaq. Kimlərinsə haqqımızda nə düşünməsinə baxmadan komplekssiz bir həyata nə deyirsiniz?

MÜƏLLİF: Türkay

Qız tutmaq sənəti

Nə qədər anlaşılmaz çıxsa da buralarda qızı tuturlar. Kim qız tuta bilmirsə, ona “Nə gündəsən? Sən axırın necə olacaq?” kimi ifadələr vurulur.

Qız tutmaq üçün xüsusi, qoruqlar, yasaqlıqlar, mağaralar, və s. kimi yerlər mövcuddur. Qoruqlara “milli park” misal göstərmək olar. Ceyranlar, cüyürlər, dovşanlar, aslanlar, canavarlar, tülkülər oylağı olan bu milli park ANS-in incə maraqlar verilişinin aparıcısı Rövşanə Bektaşi demişcən gənclərin öz həyatlarının nicatını tapmasında xüsusi rol oynayır. Yasaqlıqlar sırasına harda polis varsa oranı əlavə etmək olar. Ən əsas rolusa mağaralar oynayır, metrolar bir növ mağaraların müasir formasıdır. Ceyranlar sırasına bir neçə dəfə tutulmuşları və bişmişləri, cüyürlər və dovşanlar sırasınasa tutulmaq və ya bişmək xüyasına düşüb, yaylıma çıxanları misal göstərmək olar. Burda yaylım adətən gündüzlər baş tutur. Aslanlar və canavarlar siyahısına əsasən bığı, saqqalı olan gedələri əlavə etmək olar. Tülkülərsə özünü müasir göstərərək eynək taxmış, qulaqda qulaqcığı olan, güya xarici musiqilərə qulaq asır ( qızlar belə oğlanlarla fəxr edib qürur duyurlar ) kimi özünü göstərən gedəçələri misal göstərmək olar. Aslanlarla canavarlar adətən parkda “ yenə türmə, yenə qazamat, ay brat, ay brat, yaxşısı azadə həyat, ay brat, ay brat” mahnısının sədaları altında qazamatdan qorxmadıqlarını göstərir, necə cəsur olduğlarını musiqiylə qızlara sübut etməyə çalışırlar. Tülkülərsə daha çox “gedək sənə gül dərim, səni gülə döndərim” kimi mahnılarla qızları aldatmaq ( ay yaramazlar ) istəyirlər, bir növ onları şirin dillə ovsunlayırlar. Ən maraqlı məqamlardan biri isə bu yerlərdə ceyranların, cüyürlərin, dovşanlrın ən aşağı sürətlə ( el arasında birinci sikoristlə) və ən əsası ara məsafəsini gözləməklə, yol hərəkət qanunlarına riayət etməsidir. Aslananlar, canavarlar və tülkülərsə istənilən an hücum çəkib öz şikarına yaxınlaşa bilir. Eramızdan əvvəllər belə təbii təbiət hadisələri dağlar qoynunda ( dağlar qoynunda musiqisini ağızla( telefonla deyil) bərkdən səsləndirməklə) qaçış marafonunun başlaması kimi özünü göstərirdisə, müasir dövrdə məntiqlə eyni şey olsa da, bir qədər təkmilləşib ( inkişaf var).

Müraciət formaları da dəyişib, eramızdan əvvəldən tutmuş 2000-ci ilə kimi az, sudan gələn sürməli qız, dağlar gözəli kimi müraciətlərə rast gəlinirdisə, indi bunu xanım, canım, kimi sözlər əvəzləyib ( quzu kimi bəzi sözlər öz varlığını saxlayıb), amma yenə eyni şeydi, alətlər dəyişsə də məqsəd eynidir, yəni qız tutmaq. Keçmişdə başqa eldə, dağda, daşda, qayada, meşədə qız tutmaq olmurdu, çünki oraların öz meşəbəyləri vardı. Bu gün bu özünü müasir şəkildə göstərir, məhlədə qız tutmaq hər adamın əlindən gəlmir, gənclər arasında belə deyim də var: “duxun var məhlədə qıza yaxınlaş”. Keçmişdə qızı ticarət yollarında xına alarkən tuturdularsa, bu gün metronun çıxışındakı keçidlərdə parfumeriya məhsulları alarkən tuturlar, məqsəd eyni şeydir. Təkamül bu gün də gedir. Baksell keçən il sms randevu adlanan anonim tanışlıq xidməti açdı. Bunu yaxşıca reklam etdilər, metroya girənə də çıxana da verirdilər. Azərsell də analoji addım atdı, məqsəd gənclərin qız tutma əməliyyatına yardım əlini əsirgəməməkdir. Digər sahələrdən fərqli olaraq qız tutmaq sahəsi görünməmiş sürətlə inkişaf edir. Baksell, Azərsellə yanaşı bu qədim adət, ənənənin qorunub yaşanması və gələcək nəsillərə çatdırılması üçün wap saytlar da gərgin iş rejmində (24 saat) işləyir. Bu kimi saytlarda çoxlu məsləhət verən yazılar var, qız seçimi virtual formada həyata keçirilir.

Bu gün hər qız tutan əlində bir kitab da tutsaydı, bu gündə olmazdıq, internet klublarda söyüş söyənlərin əlindən bilmirsən neynəyəsən, marşrutda laxşək laxşək söhbətləri eşitməzdik, metrodakı bluetooth əməliyyatları da olmazdı. Burda qız tutanlar ən hörmətli, bacarıqlı, nitq qabiliyyəti yüksək olan natiqlər kimi ( Demosfen bunların yanında uşağdı) digər gənclər arasında yüksək hörmətə, izzətə malikdirlər. Bu gün hər qız tutan əlində bir avtomat tutsaydı, başqa xalqların yanında başı aşağı olmazdıq.

MÜƏLLİF: